‘
Ένα βιβλίο που πρέπει να διαβάζεται απ’ όλους για να συνειδητοποιήσουμε με τι έχουμε να κάνουμε
Κύρια σημεία του βιβλίου (από τον Γιώργο Παπανικολάου)
Α΄ΜΕΡΟΣ
Η ιστορία του Μπόνγκο (ηγέτη της Γκαμπόν, μιας πρώηνγαλλικής αποικίας) δείχνει ότι επισήμως οι χώρες κερδίζουν τηνανεξαρτησία τους, αλλά οι παλιοί αφέντες έβρισκαν τρόπους ναδιατηρούν παρασκηνιακά τον έλεγχο.
Το σύστημα των υπεράκτιων κέντρων συνδέει τον εγκληματικόυπόκοσμο με τη χρηματοοικονομική ελίτ, το διπλωματικόκατεστημένο και το κατεστημένο των υπηρεσιών πληροφοριών μεπολυεθνικές εταιρείες. Πάνω απ το μισό παγκόσμιο εμπόριο περνά, τουλάχιστον σταχαρτιά, από φορολογικά καταφύγια. Γύρω στο 85% των διεθνών τραπεζικών εργασιών και τηςέκδοσης ομολόγων διεξάγεται στη λεγόμενη ευρωαγορά, μιαυπεράκτια ζώνη άνευ εθνικότητας.
Το 2010 τα στοιχεία του ενεργητικού μόνο των μικρώννησιωτικών χρηματοπιστωτικών κέντρων ανέρχονταν σε 18 τριςδολάρια (εκτίμηση ΔΝΤ), ποσό ισοδύναμο με το 1/3 του παγκόσμιουΑΕΠ.
Φορολογικό καταφύγιο είναι ένας τόπος που επιδιώκει ναπροσελκύσει δραστηριότητες προσφέροντας πολιτικά σταθερές διευκολύνσεις, προκειμένου να βοηθήσει φυσικά ή νομικά πρόσωπανα παρακάμψουν τους κανόνες, τους νόμους και τους κανονισμούςπου ισχύουν σε άλλες επικράτειες.
Αυτός ο ορισμός θα με βοηθήσει να δείξω ότι το σύστημα τωνυπεράκτιων κέντρων δεν είναι απλώς μια γραφική παραφυάδα τηςπαγκόσμιας οικονομίας, αλλά αντίθετα αποτελεί το επίκεντρό της. Όλα αυτά τα μέρη προσφέρουν εχεμύθεια (επικράτειαεχεμύθειας).
Όμως το σημαντικότερο και καθοριστικό γνώρισμαμιας επικράτειας εχεμύθειας είναι ότι το εγχώριο πολιτικόγίγνεσθαι είναι δέσμιο των συμφερόντων του τομέα τωνχρηματοπιστωτικών υπηρεσιών (ή μερικές φορές των εγκληματιών,μερικές φορές δε και των δύο) και κάθε ουσιαστική αντίσταση στομοντέλο των υπεράκτιων δραστηριοτήτων έχει εξαλειφθεί. Τα υπεράκτια κέντρα τα δημιούργησαν οι πλούσιες καιπανίσχυρες ελίτ, έτσι ώστε να μπορούν να δρέπουν τα οφέλη τηςκοινωνίας χωρίς να πληρώνουν γι αυτά
Φανταστείτε ότι βρίσκεστε στο σούπερ μάρκετ της γειτονιάςσας και βλέπετε καλοντυμένους ανθρώπους να περνούν σφαίρα απόένα ταμείο «προτεραιότητας». Επίσης στο δικό σας λογαριασμόυπάρχει ένα μεγάλο κονδύλι με την ονομασία «πρόσθετα έξοδα», μετο οποίο επιδοτούνται οι δικές τους αγορές. Ζητάμε συγνώμη λέειο διευθυντής του σούπερ μάρκετ, αλλά δεν μπορούμε να κάνουμεαλλιώς. Αν δεν πληρώνετε τον μισό λογαριασμό τους, θα ψωνίζουναλλού. Ξηλωθείτε λοιπόν
Σχεδόν τα 2/3 των παγκόσμιων διασυνοριακών εμπορικώνσυναλλαγών διεξάγονται στο εσωτερικό πολυεθνικών επιχειρήσεων. Το 2007, μελέτη του Εθνικού Ελεγκτικού Γραφείου τηςΒρετανίας διαπίστωσε ότι το 1/3 απ τις 700 μεγαλύτερεςεπιχειρήσεις της χώρας δεν είχε πληρώσει καθόλου φόρους στοΗνωμένο Βασίλειο το προηγούμενο έτος.Οι φορολογικοί παράδεισοι ισχυρίζονται ότι καθιστούν τιςπαγκόσμιες αγορές πιο «αποδοτικές». Αλλά το σύστημα πουπεριγράφω είναι έντονα μη αποδοτικό. Τεράστιοι κλάδοι αναπτύσσονται προκειμένου ναεξυπηρετήσουν τον κάδο της αποφυγής: μια γιγάντια ανεπάρκειατης παγκόσμιας οικονομίας.
Οι Βρετανικές Παρθένοι Νήσοι, με πληθυσμό που δεν φτάνειτους 25.000 κατοίκους, φιλοξενούν πάνω από 800.000 εταιρείες.Στον κόσμο υπάρχουν περίπου 60 επικράτειες εχεμύθειας,χωρισμένες σε 4 ομάδες.
Πρώτα έχουμε τους ευρωπαϊκούςπαραδείσους, ακολουθεί μια βρετανική ζώνη με κέντρο το Σίτιτου Λονδίνου που εκτείνεται σ όλη την υφήλιο. είναι μια ζώνηεπιρροής με επίκεντρο τις ΗΠΑ.
Σε μια κατηγορία περιλαμβάνεται ένας μικρός αριθμός από αταξινόμητεςιδιόρρυθμες περιπτώσεις.Ο υπεράκτιος κόσμος δεν αποτελείται από μια χούφταανεξάρτητα κράτη που ασκούν το εθνικό κυρίαρχο δικαίωμά τουςνα διαμορφώνουν τη νομοθεσία και τα φορολογικά τους συστήματαόπως αυτά κρίνουν σωστό.
Πρόκειται για ένα σύνολο δικτύωνεπιρροής, που ελέγχονται απ τις παγκόσμιες υπερδυνάμεις, κυρίωςτη Βρετανία και τις ΗΠΑ.Οι σημαντικότεροι φορολογικοί παράδεισοι του κόσμου δενείναι εξωτικά νησιά γεμάτα φοίνικες, όπως πολλοί υποθέτουν, αλλάκάποιες απ τις ισχυρότερες χώρες του κόσμου.
Το 2005, το Tax Justice Network υπολόγισε ότι εύπορα φυσικάπρόσωπα διατηρούν πλούτο αξίας έως και 11,5 τρις δολαρίων σευπεράκτια κέντρα. Πρόκειται για το ¼ όλου του παγκόσμιουπλούτου και ισοδυναμεί με ολόκληρο το ακαθάριστο εθνικό προϊόντων ΗΠΑ. Το χρήμα από εγκληματικές δραστηριότητες, σύμφωνα μεμελέτη του 2005 που προσυπέγραψε η Παγκόσμια Τράπεζα, ανέρχονταν σε 330-350 δις δολάρια και αποτελούσε το 1/3 τουσυνόλου των παράνομων κινήσεων κεφαλαίου.
Οι έμποροι ναρκωτικών, οι τρομοκράτες και άλλοι εγκληματίεςχρησιμοποιούν τους ίδιους ακριβώς υπεράκτιους μηχανισμούς καιτα κόλπα –εικονικές τράπεζες, καταπιστεύματα, εταιρείες βιτρίνες-που χρησιμοποιούν και οι μεγάλες εταιρείες.Ο υπεράκτιος κόσμος είναι η μεγαλύτερη δύναμη μετακίνησηςπλούτου και ισχύος απ τους φτωχούς στους πλούσιους που υπήρξεποτέ κι όμως οι επιδράσεις του είναι σχεδόν αόρατες.Πέρα απ το ότι έχει δημιουργήσει ένα γιγάντιο παγκόσμιοθερμοκήπιο εγκλήματος, το παγκόσμιο υπεράκτιο σύστημα ήτανένας απ τους βασικούς παράγοντες, που μετά το 2007 συνέβαλανστη δημιουργία της πρόσφατης χρηματοπιστωτικής καιοικονομικής κρίσης. Τα υπεράκτια κέντρα δεν προκάλεσαν αυτά καθεαυτά τηχρηματοπιστωτική κρίση. Δημιούργησαν το περιβάλλον που τηνκατέστησαν δυνατή
Ο αγώνας ενάντια στο υπεράκτιο σύστημα θα διαφέρει απόλους όσους προηγήθηκαν. Όπως και η μάχη κατά της διαφθοράς, οαγώνας αυτός δεν ταιριάζει απόλυτα στις παλιές πολιτικέςκατηγοριοποιήσεις της αριστεράς και της δεξιάς. Δεν θασυνεπάγεται απόρριψη του διακρατικού εμπορίου, ούτε τηνπροσπάθεια να βρεθούν λύσεις της παρηγοριάς με απόλυτα τοπικόχαρακτήρα. Ο αγώνας αυτός χρειάζεται διεθνή προοπτικήπροκειμένου να οικοδομηθούν νέες μορφές διεθνούς συνεργασίας.Προσφέρει στους φορολογούμενους πολίτες φτωχών και πλούσιωνχωρών ένα λόγο προκειμένου ν αγωνιστούν για έναν κοινό σκοπό. Όπου κι αν ζείτε, όποιος κι αν είστε, ό,τι κι αν νομίζετε, αυτό σαςεπηρεάζει.
Τα καταπιστεύματα είναι σιωπηροί πανίσχυροι μηχανισμοί καισυνήθως είναι αδύνατον να βρεθεί οποιοδήποτε δημοσιοποιημένοστοιχείο γι αυτά. Πρόκειται για μυστικά ανάμεσα στους δικηγόρουςκαι τους πελάτες τους. στην ουσία σκοπός του καταπιστεύματοςείναι να χειραγωγεί την ιδιοκτησία ενός περιουσιακού στοιχείου.
Τοκαταπίστευμα διαχωρίζει πολύ προσεκτικά την ιδιοκτησία σεδιαφορετικά κομμάτια.Αν οι εφοριακοί φανούν τυχεροί και ανακαλύψουν τηνταυτότητα ενός καταπιστευματοδόχου, αυτός κατά πάσαπιθανότητα θα είναι κάποιος δικηγόρος απ το Τζέρσεϊ που βγάζει μαυτό τον τρόπο το ψωμί του και είναι διαχειριστής πολλώνχιλιάδων καταπιστευμάτων. Όταν τα ομόλογα ή μετοχές εκδίδονται πρώτη φορά,κινητοποιούνται αποταμιεύσεις και συγκεντρώνονται κεφάλαια καιόλα μαζί διοχετεύονται σε παραγωγικές επενδύσεις. Στη συνέχειαπροκύπτει μια δευτερογενής αγορά, στην οποία γίνεταιδιαπραγμάτευση αυτών των μετοχών και των ομολόγων.
Οι συναλλαγές αυτές δεν συμβάλλουν άμεσα σε παραγωγικέςεπενδύσεις, απλώς μετατοπίζουν την ιδιοκτησία. Σήμερα πάνω απτο 95% των πράξεων αγοράς στις παγκόσμιες αγορές αφορά αυτούτου είδους τη δευτερογενή δραστηριότητα και όχι πραγματικήεπένδυση. Το κεφάλαιο δεν κινείται πια προς τα κει που έχει τιςκαλύτερες αποδόσεις, αλλά εκεί όπου μπορεί να εξασφαλίσει τιςκαλύτερες φορολογικές επιδοτήσεις και τη μεγαλύτερη εχεμύθεια,καθώς και εκεί όπου μπορεί να διαφεύγει ευκολότερα απ τουςνόμους, τους κανονισμούς και τις ρυθμίσεις που δεν του αρέσουν.Κανένα απ αυτά τα θέλγητρα δεν έχει καμιά σχέση με τηναποδοτικότερη κατανομή των κεφαλαίων.
Στην εποχή των υπεράκτιων κέντρων απ τα μέσα τηςδεκαετίας του 70 και μετά, η ανισότητα παρουσιάζει εκρηκτικήαύξηση σε σειρά χωρών. Σύμφωνα με το Ομοσπονδιακό ΓραφείοΣτατιστικών Εργασίας των ΗΠΑ ο μέσος αμερικανός εργάτης πουδεν κατέχει εποπτική θέση εισέπραττε στην πραγματικότηταχαμηλότερο αναπροσαρμοσμένο με βάση τον πληθωρισμόωρομίσθιο το 2006, απ ότι το 1970. Στο μεταξύ, οι απολαβές τωναμερικανών διευθυνόντων συμβούλων αυξήθηκαν απ το 30πλάσιοτου μισθού του μέσου εργάτη, σε σχεδόν το 300πλάσιο.
Το υπεράκτιο σύστημα έχει λειτουργήσει σαν επιταχυντής τηςκίνησης του άστατου χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου, όσο και σανδιαστρεβλωτικό πεδίο που παραμορφώνει τις κινήσεις τουκεφαλαίου, έτσι ώστε να μην καταλήγουν εκεί που θα βρουν την πιοπαραγωγική επένδυση, αλλά εκεί που θα βρουν τη μεγαλύτερηεχεμύθεια, τις πιο χαμηλές ρυθμίσεις, καθώς και ελευθερία απ τους κανόνες της πολιτισμένης κοινωνίας.
Την τράπεζα της Αγγλίας, που είχε συσταθεί 250 χρόνιανωρίτερα, μόνο το 1946 βρήκαν οι πολιτικοί τη δύναμη να τηνεθνικοποιήσουν. Όμως ακόμη και τότε δεν μπορούσαν να τηνελέγξουν. Η κυβέρνηση δεν μπορούσε ν απολύσει τον διοικητή τηςτράπεζας, η οποία εξακολούθησε να σκεπάζει τις εσωτερικές τηςλειτουργίες μ ένα πέπλο μυστικότητας.Η τράπεζα της Αγγλίας έχει επίσης παραμείνει έναςπανίσχυρος μηχανισμός άσκησης πολιτικής πίεσης εντός τουβρετανικού κράτους, κάτι σαν φρουρά πραιτοριανών πουπροασπίζουν το Σίτι του Λονδίνου και την ελευθεριακήκοσμοθεωρία του και κατ επέκταση το παγκόσμιο υπεράκτιοσύστημα.Ακόμα και το 1957 η στερλίνα εξακολουθούσε να χρηματοδοτείσχεδόν το 40% του παγκόσμιου εμπορίου.
Καθώς το πλοίο της στερλίνας βυθίζεται, το Σίτι κατάφερε ναανέβει με κόπο σ ένα πολύ πιο πλόϊμο νεαρό σκάφος, το ευρωδολάριο. Καθώς η αυτοκρατορική βάση της ισχύος τουεξαφανιζόταν, το Σίτι επιβίωσε μέσω της μεταμόρφωσής του σε«υπεράκτιο νησί», το οποίο εξυπηρετεί τις εργασίες πουπροκύπτουν απ τη βιομηχανική και εμπορική ανάπτυξη πολύ πιοδυναμικών εταίρων.
Σ αυτή την αγορά (υπεράκτια αγορά του Λονδίνου) δενυπάρχουν ελάχιστα υποχρεωτικά αποθέματα.Η παροχή δωρεάν χρήματος στους τραπεζίτες και τουςεκπροσώπους του παγκόσμιου πλούτου σε βάρος όλων των άλλωναποτελεί βασικό μοτίβο του υπεράκτιου συστήματος.
Η ευρωαγορά είχε γίνει κάτι σαν αντικεϊνσιανός παγκόσμιοςιμάντας μετάδοσης κίνησης, που ενίσχυε την ευαισθησία τωνβραχυπρόθεσμων κινήσεων κεφαλαίου, προκαλώντας αμέσωςαλυσιδωτές μεταβολές επιτοκίων σε όλο τον κόσμο καιεπιτρέποντας σε κάμποσο χρήμα να συγκεντρώνεται σε ένα σημείο,έτσι ώστε να καθίστανται δυνατές οι κερδοσκοπικές επιθέσειςενάντια σε νομίσματα που οι άστατοι κερδοσκόποι έκριναν πωςήταν ευάλωτα. Το σχέδιο για την αποκατάσταση του πάλαι ποτέαυτοκρατορικού μεγαλείου του Σίτι του Λονδίνου, υλοποιήθηκεχωρίς δισταγμό και επιφύλαξη, χωρίς απ ότι φαίνεται καμιάπροηγούμενη ή μετέπειτα ανταλλαγή απόψεων με τονπρωθυπουργό, το υπουργείο οικονομικών, το υπουργικό συμβούλιο,την κυβέρνηση ή την βουλή.
Την ίδια στιγμή που φαινομενικά διαλυόταν, η βρετανικήαυτοκρατορία άρχιζε ν ανασταίνεται εκ νεκρών. Έναν ιστό που είχε για κέντρο το Λονδίνο και αποτελούνταναπό ημι-βρετανικά εδάφη διασκορπισμένα σ όλο τον κόσμο, ταοποία θ αρπάζουν χρηματοπιστωτικές εργασίες από παρακείμενεςεπικράτειες, προσφέροντας στο χρήμα κρυψώνες με κύριογνώρισμα τη χαμηλή φορολόγηση, τη χαλαρή ρύθμιση και τημυστικότητα. Το Σίτι του Λονδίνου θα μπορούσε να διαχειρίζεταιχρήμα από εγκληματικές και άλλες δραστηριότητες, αλλά αρκετάμακριά απ το Λονδίνο ώστε να ελαχιστοποιείται η βρώμα.
Ο Τζών Κρίστενσεν, οικονομικός σύμβουλος του Τζέρσεϊ απ το1987 μέχρι το 1998, θυμάται τη δεκαετία του 1980, τότε πουθεσπίστηκαν οι νέες διεθνείς ρυθμίσεις κατά της νομιμοποίησηςεσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες, με τις οποίες οιμεγάλες τράπεζες υποχρεώνονται να ξεφορτωθούν τους ιδιαίτεραύποπτους πελάτες. Η λύση ήταν να τους αναθέσουν σεμικροσκοπικές επιχειρήσεις καταπιστευματικής και εταιρικήςδιαχείρισης στο Τζέρσεϊ που εξακολουθούσαν να εκτελούντραπεζικές εργασίες με τις ίδιες μεγάλες τράπεζες, αλλά από αρκετά ασφαλή απόσταση, ώστε να μπορούν να διαψεύδουν ταπάντα με αληθοφάνεια.
Σήμερα στο Χόγκ-Κόγκ λαμβάνει χώρα το μεγαλύτερο μέροςτης διαφθοράς στην Κίνα.
Το 1976 τα νησιά Καϊμάν συνέταξαν τον διαβόητο νόμο περίδιαφύλαξης σχέσεων εχεμύθειας, που μετατρέπει την αποκάλυψηχρηματοπιστωτικών ή τραπεζικών σχέσεων στα Καϊμάν σε έγκλημαπου τιμωρείται με φυλάκιση. Μπορείς να βρεθείς στη φυλακή όχιμόνο επειδή αποκάλυψες πληροφορίες, αλλά απλώς και μόνο επειδήτις ζήτησες. Θέλαμε το χρήμα που είχε προκύψει από εγκληματικέςδραστηριότητες στο εξωτερικό, κι αυτό θεωρείτο πατριωτικό,αλλά όχι το χρήμα που είχε προκύψει από εγκληματικέςδραστηριότητες στην Αμερική.
Το 2005 οι τράπεζες είχαν πλέον το ελεύθερο να δέχονται ταπροϊόντα μιας μακριάς λίστας εγκλημάτων που διαπράττονταιεκτός συνόρων, ανάμεσά τους η διακίνηση λαθρομεταναστών, οεκβιασμός, η στέρηση της ελευθερίας για χρέη και η δουλεία. Ηαποκόμιση κερδών απ το έγκλημα είναι νόμιμη, αρκεί αυτό καθαυτότο έγκλημα να προκύπτει εκτός συνόρων.
Μέχρι τη δεκαετία του 1980 υπολογιζόταν ότι το 40% τωνχρημάτων που ήταν κατατεθειμένα σε τράπεζες του Μαϊάμι προέρχονταν απ το εξωτερικό, ιδίως απ τη Λατινική Αμερική. Τα μισά ακίνητα του Μαϊάμι ανήκουν σε υπεράκτιες εταιρείες-σφραγίδες, ενώ οι μεγαλύτεροι θαλαμηγοί στο κανάλι Intracoastalείναι νηολογημένες σε υπεράκτια κέντρα. Το Μαϊάμι είναι η συνήθης επιλογή για τους πρώην αρχηγούςκρατών, τους στρατηγούς και τους φίλους της CIA απ τη ΛατινικήΑμερική.Ο αναβαλλόμενος φόρος αποτελεί ζωτικής σημασίας στοιχείοτου υπεράκτιου συστήματος.
Οι εταιρείες κρατούν επ αόριστο τα κέρδη τους εκτός χώρας και αυτά φορολογούνται μόνο όταν ταξαναφέρουν στη χώρα, για να τα διανείμουν με μορφή μερίσματοςστους μετόχους. Οι αναβαλλόμενοι φόροι χαρακτηρίζονται σαν ένααφορολόγητο δάνειο απ το κράτος χωρίς ημερομηνίααποπληρωμής. Έτσι μειώνεται κάθετα το κόστος κεφαλαίου τωνπολυεθνικών προσφέροντάς τους ένα τεράστιο ανταγωνιστικόπλεονέκτημα. Εκτιμάται ότι το 2009 μόνο οι μεγάλες εταιρείες τωνΗΠΑ διατηρούσαν σε υπεράκτια κέντρα αφορολόγητα κέρδηεξωτερικού ύψους 1 τρις δολαρίων.
Το σύστημα επιτελούσε ταυτόχρονα 2 μετασχηματισμούς.Βοηθούσε τις εγκληματικές οργανώσεις να μιμούνται τις νόμιμεςεπιχειρήσεις και ενθάρρυνε τις νόμιμες επιχειρήσεις να φέρονταισαν εγκληματικές οργανώσεις. Η κυβέρνηση Κάρτερ διεξήγαγε μεγάλη έρευνα για τιςεπικράτειες εχεμύθειας.
Η έκθεση Γκόρντον, όπως ονομάστηκε,καταδίκαζε τη λειτουργία των φορολογικών παραδείσων, επειδήπροσελκύει εγκληματίες και είναι βλαβερή για άλλες χώρες καικαλούσε τις ΗΠΑ να ηγηθούν μιας παγκόσμιας προσπάθειας για τηνπάταξή τους. Η έκθεση δημοσιεύτηκε μια βδομάδα πριν την επίσημηανάληψη της προεδρίας απ τον Ρόναλντ Ρήγκαν το 1981 και σχεδόναμέσως θάφτηκε.Μέχρι τη δεκαετία του 1980 υπολογίζονταν ότι το 40% τωνχρημάτων που ήταν κατατεθειμένα σε τράπεζες του Μαϊάμιπροέρχονταν απ το εξωτερικό, ιδίως απ τη Λατινική Αμερική.
Τα μισά ακίνητα του Μαϊάμι ανήκουν σε υπεράκτιες εταιρείες-σφραγίδες, ενώ οι μεγαλύτερες θαλαμηγοί στο κανάλι Intracoastalείναι νηολογημένες σε υπεράκτια κέντρα. Το Μαϊάμι είναι η συνήθης επιλογή για τους πρώην αρχηγούςκρατών, τους στρατηγούς και τους φίλους της CIA απ τη ΛατινικήΑμερική.Ο αναβαλλόμενος φόρος αποτελεί ζωτικής σημασίας στοιχείοτου υπεράκτιου συστήματος. Οι εταιρείες κρατούν επ αόριστο τακέρδη τους εκτός χώρας και αυτά φορολογούνται μόνο όταν ταξαναφέρουν στη χώρα για να τα διανείμουν με μορφή μερίσματοςστους μετόχους.
Οι αναβαλλόμενοι φόροι χαρακτηρίζονται σαν ένααφορολόγητο δάνειο απ το κράτος χωρίς ημερομηνίααποπληρωμής. Έτσι μειώνεται κάθετα το κόστος κεφαλαίου τωνπολυεθνικών, προσφέροντάς τους ένα τεράστιο ανταγωνιστικόπλεονέκτημα. Εκτιμώντας ότι το 2009 μόνο οι μεγάλες εταιρείεςτων ΗΠΑ διατηρούσαν σε υπεράκτια κέντρα αφορολόγητα κέρδηεξωτερικού ύψους 1 τρις δολαρίων.
Το σύστημα επιτελούσε ταυτόχρονα δύο μετασχηματισμούς: βοηθούσε τις εγκληματικές οργανώσεις να μιμούνται τις νόμιμεςεπιχειρήσεις και ενθάρρυνε τις νόμιμες επιχειρήσεις να φέρονταισαν εγκληματικές οργανώσεις.Η κυβέρνηση Κάρτερ διεξήγαγε μεγάλη έρευνα για τιςεπικράτειες εχεμύθειας. Η έκθεση Γκόρντον όπως ονομάστηκεκαταδίκαζε τη λειτουργία των φορολογικών παραδείσων επειδήπροσελκύει εγκληματίες και είναι βλαβερή για άλλες χώρες καικαλούσε τις ΗΠΑ να ηγηθούν μιας παγκόσμιας προσπάθειας για τηνπάταξή τους. η έκθεση δημοσιεύτηκε μια βδομάδα πριν την επίσημηανάληψη της προεδρίας απ τον Ρόναλντ Ρήγκαν το 1981 και σχεδόναμέσως θάφτηκε.
Ο Μπαράκ Ομπάμα κάποτε επέκρινε το μέγαρο Ugland Houseστα νησιά Καϊμάν επειδή στεγάζει πάνω από 12.000 εταιρείες.«Είτε πρόκειται για το μεγαλύτερο κτίριο του κόσμου είτε για τημεγαλύτερη απάτη στα χρονικά» είπε. Όμως ένα γραφείο στο νούμερο 1209 της οδού Νόρθ Όραντζτου Γουϊλμινγκτον στο Ντελάγουερ (τη μικρότερη πολιτεία τωνΗΠΑ) στέγαζε συνολικά 217.000 εταιρείες.
Το 2008 το Ντελάγουερ φιλοξενούσε 882.000 ενεργέςεπιχειρηματικές οντότητες.Η οργάνωση Διεθνής Διαφάνεια δημοσιεύει το ΒαρόμετροΔιαφθοράς. Ο πίνακας της Διεθνούς Διαφάνειας δείχνει ότι ηΒρετανία και η Ελβετία –για να μη μιλήσουμε για τις ΗΠΑ- είναι απτις «καθαρότερες» επικράτειες του κόσμου.
Τον Νοέμβρη του 2009 η οργάνωση Tax Justice Networkδημοσίευσε ένα νέο δείκτη, τον Δείκτη ΧρηματοπιστωτικούΑπορρήτου που κατέτασσε τις χώρες ανάλογα με το πόσοσημαντικές είναι για την παροχή απόρρητου στο πλαίσιο τουδιεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος.
Στην θέση βρίσκεται το Ηνωμένο Βασίλειο, στην 3 και 4 θέση φιγουράρουν η Ελβετία και τα νησιά Καϊμάν αντίστοιχα. ΤοΛουξεμβούργο ερχόταν 2ο και ποια χώρα αναδείχθηκε –με μεγάληδιαφορά- σημαντικότερη επικράτεια εχεμύθειας στον κόσμο;Παρακαλούνται ν ανεβούν στη σκηνή οι ΗΠΑ.
Όσο το υπεράκτιο σύστημα αναπτύσσονταν και έκανεμεταστάσεις σ όλο τον κόσμο, έκανε την εμφάνισή της μια νέαπανίσχυρη στρατιά από δικηγόρους, λογιστές και τραπεζίτες,αποστολή των οποίων ήταν να εξασφαλίζουν την ομαλή λειτουργίατου όλου συστήματος.Πολλοί υπέθεσαν ότι καταργώντας τη διπλή φορολόγηση καιεπιτρέποντας την σχεδόν ανεμπόδιστη κίνηση του κεφαλαίου, τουπεράκτιο σύστημα προωθούσε την αποδοτικότητα της παγκόσμιαςοικονομίας.
Στην πραγματικότητα το σύστημα σπανίως προσέθετεαξία, αλλά απλώς αναδιένειμε πλούτο προς τα πάνω και κινδύνουςπρος τα κάτω και δημιουργούσε ένα νέο παγκόσμιο θερμοκήπιοεγκλήματος.Στην πραγματικότητα δεν επρόκειτο για τίποτα λιγότερο (ηανάπτυξη του υπεράκτιου συστήματος) από μια κατά μέτωποεπίθεση ενάντια στις αρχές του Νιου Ντηλ στις ΗΠΑ, ενάντια σταθεμέλια της σοσιαλδημοκρατίας στην Ευρώπη και ενάντια στηδημοκρατία, τη λογοδοσία και την ανάπτυξη σε ευάλωτες χώρεςχαμηλού εισοδήματος σε όλο τον κόσμο.Σε ένα χαρτοφύλακα το πολύ να χωρέσει 1 εκατομμύριοδολάρια. Χωρίς το υπεράκτιο σύστημα η διακίνηση ναρκωτικών θαήταν απλή βιοτεχνία
Η κατάρα της Αφρικής ήταν ότι οι χώρες της απέκτησαν τηνανεξαρτησία τους την ίδια ακριβώς στιγμή που άρχισαν ναεμφανίζονται οι ειδκκά κατασκευασμένες υπεράκτιες αποθήκεςλαφύρων.Για πολλές απ αυτές τις χώρες, η ανεξαρτησία ουσιαστικάσήμαινε την ανεξαρτησία των ελίτ τους από ενοχλητικούς κανόνες.Οι αποικιακές δυνάμεις έφευγαν, αλλά άφηναν σιωπηρά πίσω τους,τους μηχανισμούς εκμετάλλευσης.
Μόνο το 2006 οι αναπτυσσόμενες χώρες έχασαν έως και 1 τριςδολάρια από παράνομες εκροές κεφαλαίων, δηλαδή 10 δολάρια γιακάθε εισερχόμενο δολάριο βοήθειας απ το εξωτερικό.Η Αφρική είναι καθαρή πιστώτρια του υπόλοιπου κόσμου,καθώς τα καθαρά στοιχεία ενεργητικού της στο εξωτερικόξεπερνούν κατά πολύ τα χρέη της. τα ιδιωτικά στοιχείαενεργητικού της υποηπείρου στο εξωτερικό ανήκουν σ ένα στενό,σχετικά εύπορο κοινωνικό στρώμα του πληθυσμού της, ενώ ταδημόσια εξωτερικά χρέη τα επωμίζονται οι λαοί μέσω τωνκυβερνήσεών τους.
Έτσι το Ντελάγουερ (πολιτεία των ΗΠΑ) σέρβιρε το κλασικόυπεράκτιο πιάτο: ένα αντιστρόφως προοδευτικό φορολογικόσύστημα –όσο πιο πλούσιος είσαι, τόσο πιο χαμηλός είναι οφορολογικός συντελεστής σου.Η πολιτεία του Ντελάγουερ θα καταργούσε τα ανώτατα όριαεπιτοκίων στις πιστωτικές κάρτες, τα πιστωτικά δάνεια αγοράςαυτοκινήτου και άλλα. Και το πιο σημαντικό ήταν ότι επειδή πλέονη νομοθεσία του Ντελάγουερ μπορούσε να εξάγεται σε άλλεςπολιτείες, αυτό θα εξαπλωνόταν απ άκρη σ άκρη της Αμερικής.Διακόσια χρόνια νομοθεσίας που έθετε ανώτατα όρια στα επιτόκιαστις Ηνωμένες Πολιτείες, ήταν πλέον κενό γράμμα. Τράπεζες από άλλες πολιτείες άρχισαν να συρρέουν μαζικά στοΝτελάγουερ και ο κλάδος των πιστωτικών καρτών απογειώθηκε.
Οι εταιρείες αυτές λειτουργούν σαν τράπεζες, αλλά επίσημαδεν είναι τράπεζες, άρα δεν υπάγονται στις τραπεζικές ρυθμίσεις.Μαζί με τα δομημένα επενδυτικά μέσα και τα συναφή, αποτελούναναπόσταστο τμήμα του σκιώδους παγκόσμιου τραπεζικούσυστήματος που απ το 2007 βύθισε την υφήλιο σε οικονομική κρίση. Σκοπός μου ήταν να δείξω τι είναι ο φορολογικός παράδεισος:ένα κράτος αιχμάλωτο χρηματοπιστωτικών συμφερόντων πουπροέρχονται από αλλού.Αυτό που προτείνονταν στο Τζέρσεϊ ήταν ένας νόμος που θαεπέτρεπε τη σύσταση ομόρρυθμων εταιρειών περιορισμένηςευθύνης.
Οι διατάξεις περί περιορισμένης ευθύνης αφαίρεσαν τοισχυρότερο κίνητρο αυτο-αστυνόμευσης για τα εταιρικάεπαγγέλματα της νομικής και της λογιστικής και βοηθά ναεξηγήσουμε το κύμα από εταιρικές απάτες που σάρωσε τη χώρα. Όπως οι ευρωπαίοι ευγενείς παγίωναν τις ανυπόλογες δυνάμειςτους χτίζοντας κάστρα για να υποτάσσουν καλύτερα τους γύρωχωρικούς και να τους αποσπούν φόρο υποτελείας, έτσι και τοχρηματοπιστωτικό κεφάλαιο έχει συνασπιστεί σε αυτούς τουςοχυρωμένους κόμβους της ανυπόλογης πολιτικής και οικονομικήςισχύος, αιχμαλωτίζοντας το ντόπιο πολιτικό σύστημα καιμετατρέποντας αυτές τις επικράτειες σε γρήγορες και ευέλικτεςιδιωτικές νομοπαρασκευαστικές μηχανές.
Οι φορολογικοί παράδεισοι έχουν γίνει οι πολιορκητικοί κριοίτης απορρύθμισης. Το μέλλον που μας υπόσχεται το υπεράκτιο σύστημα έχει ένασαφώς μεσαιωνικό γνώρισμα: σε έναν κόσμο που εξακολουθεί κατόνομα να διοικείται από δημοκρατικά εθνικά κράτη, το υπεράκτιοσύστημα θυμίζει περισσότερο δίκτυο συντεχνιών στην υπηρεσίαανυπόλογων και συχνά εγκληματικών ελίτ.
Γιατί άραγε έχει συσσωρευτεί τόσο χρέος στις πλουσιότερεςοικονομίες του κόσμου;
Τα οφέλη απ την οικονομική μεγέθυνση έχουν καταλήξει στιςτσέπες των πλουτοκρατών και όχι στον κύριο όγκο του πληθυσμού.
Γιατί λοιπόν δεν έγινε επανάσταση; Επειδή υπήρχε η λύση: τοχρέος. Αν δεν μπορείς να κερδίσεις κάτι με την εργασία σου,μπορούσες να το δανειστείς.
Μελέτη του ΔΝΤ που εξέταζε πως οι συνέπειες της ελληνικήςκρίσης μεταδόθηκαν σε όλο τον κόσμο, περιλάμβανε έναενδιαφέρον διάγραμμα. Αυτό απεικονίζει ένα σύμφυρμα χωρών καικαταγράφει τις διασυνδέσεις μεταξύ τους, παρουσιάζοντας τις ροές κεφαλαίων που σχετίζονται με την Ελλάδα
Σ έναν κύκλο στο κέντρο της εικόνας περικλείονται οι χώρεςπου είχαν άμεση σχέση με τη μετάδοση της ελληνικής κρίσης: οιχώρες με τις πιο στενές σχέσεις, που λειτούργησαν σαν ιμάντεςμεταφοράς του «καυτού» χρήματος, προκαλώντας την κρίση. Κάθεμια απ αυτές τις 15 επικράτειες, με την εξαίρεση της Γαλλίας καιτης Γερμανίας, οι τράπεζες των οποίων είναι βαθειά αναμεμιγμένεςμε την Ελλάδα, αποτελεί σημαντική επικράτεια εχεμύθειας
Οι 15 χώρες είναι το Μπαχρέϊν, οι Βερμούδες, οι ΒρετανικέςΠαρθένες Νήσοι, τα Καϊμάν, η Γαλλία, η Γερμανία, το Γκέρνσεϊ, ηΙρλανδία, η Νήσος του Μαν, το Τζέρσεϊ, το Λιτχενστάϊν, τοΛουξεμβούργο, η Ελβετία, το Ηνωμένο Βασίλειο και οι ΗΠΑ. Το τμήμα συνεργαζόταν με τις κατ ευφημισμό γνωστές σανδιευθυνόμενες ή εικονικές τράπεζες (shell banks), μια σπεσιαλιτέ του υπεράκτιου συστήματος. Δεν έχουν πραγματική παρουσία στοντόπο όπου έχουν συσταθεί, άρα μπορούν ν αποφεύγουν την εποπτείατων αρμόδιων ρυθμιστικών αρχών.
Μια εικονική τράπεζαλειτουργεί κατά κανόνα μέσω ενός αντιπροσώπου σε ένανφορολογικό παράδεισο –πιθανώς μια διάσημη τράπεζα παγκόσμιαςεμβέλειας –που προσφέρει μια καθησυχαστικά σοβαρή ονομασία καιδιεύθυνση σαν στήριγμα για την εικονική τράπεζα, αλλά κατά ταάλλα δεν θα φέρει καμιά ευθύνη ή δεν θα έχει καν ουσιαστικήγνώμη για το τι σκαρώνει η εικονική τράπεζα.Οι εικονικές τράπεζες διεκπεραιώνουν εργασίες που άλλεςτράπεζες δεν θέλουν καν ν ακουμπήσουν.«Μιλάμε δηλαδή για μια τράπεζα που διαθέτει ίσως έναδωμάτιο ή μια σουϊτα σ ένα κτίριο κι έχει μέσα 2 ανθρώπους- αυτόείναι τράπεζα σήμερα».
Οι περισσότεροι άνθρωποι που εργάζονται σε υπεράκτιακέντρα δεν βλέπουν παρά μόνο αποσπάσματα της όλης εικόνας, γιαυτό και δεν αντιλαμβάνονται τι συμβαίνει. Το Σίτι αποτελεί πανίσχυρο μέσο συντονισμού τωνχρηματοπιστωτικών υπηρεσιών. Ο Οργανισμός του Σίτι είναι καλόπαράδειγμα επισημοποιημένου δικτύου διαπλοκής.Από πίσω όμως κρυβόταν ένα εκπληκτικό γεγονός. Ενώ οιπερίπου 9.000 άνθρωποι που κατοικούσαν μόνιμα στο Σίτι είχαν απόμια ψήφο ο καθένας, οι επιχειρήσεις του Σίτι μπορούσαν επίσης ναψηφίζουν, μοιράζοντας μεταξύ τους 23.000 ψήφους.
Οι εταιρείες μπορούσαν άνετα να πάρουν την πλειοψηφία απ τους ανθρώπους.Απ το 1979 μέχρι το 2011, ενώ η απασχόληση στη μεταποίησητου Ηνωμένου Βασιλείου μειώνονταν από 6 εκατομμύρια σελιγότερο από 2,5 εκατομμύρια άτομα, η παραγωγή της παρέμεινεστάσιμη, ενώ εκείνη των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιώντριπλασιάζονταν.
Στο μεταξύ οι βρετανικές τράπεζες δενδανείζουν καν τη βρετανική βιομηχανία: τη δεκαετία πουπροηγήθηκε του κραχ μόλις το 3% των συνολικών δανείωνκατέληξε στη βιομηχανία, ενώ τα ¾ κατέληξαν σε ενυπόθηκαστεγαστικά δάνεια και εμπορικά ακίνητα. «Δεν έχουν δώσει δάνειαγια κανέναν απολύτως παραγωγικό σκοπό».Η Βρετανία και οι ΗΠΑ, οι 2 ηγέτιδες του σύγχρονουπαγκόσμιου χρηματοπιστωτικού τομέα είναι σήμερα απ τις πιοάνισες κοινωνίες του ανεπτυγμένου κόσμου.
Στη Βρετανία το 0,3%του πληθυσμού κατέχει τα 2/3 της γης. Στη διαβόητη για τιςανισότητές της Βραζιλία, το 1% του πληθυσμού κατέχει μόνο τημισή γη.Συμπέρασμα: τι πρέπει να γίνει.
Να επιδιώξουμε τη διαφάνεια. Οι μεταρρυθμίσεις μπορούν πάντα να έχουν σαν προτεραιότητατις ανάγκες των αναπτυσσόμενων χωρών. Οι αναπτυσσόμενες χώρες πρέπει ν αντιληφθούν ότι πρόκειται για ένα είδοςιμπεριαλιστικού οικονομικού συστήματος, στο οποίο εμπλέκονταιβαθιά οι δικές τους ελίτ.
Ένα πεδίο αλλαγών είναι η φορολογική μεταρρύθμιση στο μηυπεράκτιο (onshore) σύστημα: φορολόγηση της αξίας της γης.Διανομή του απρόσμενου κέρδους απ τον ορυκτό πλούτο μιαςχώρας απευθείας και χωρίς διακρίσεις σε κάθε κάτοικο.Ανάληψη ηγετικής και μονομερούς δράσης: φορολογήστε καιρυθμίστε τον χρηματοπιστωτικό τομέα με βάση τις πραγματικέςανάγκες της οικονομίας.
Αγνοείστε τις κραυγές ότι το κεφάλαιο καιοι τραπεζίτες θα μετακομίσουν τις υπεράκτια κέντρα και τιςπερισσότερες φορές θα διώξετε τα επιβλαβή τμήματά του,αφήνοντας πίσω τα χρήσιμα. Να αντιμετωπιστούν οι ενδιάμεσοι και οι ιδιώτες χρήστες τουυπεράκτιου συστήματος. Όταν ένας κλεπτοκράτης λεηλατεί τη χώρα του και μεταφέρειτη λεία σε υπεράκτια κέντρα, οι τράπεζες, οι λογιστές και ταδικηγορικά γραφεία που τον βοηθάνε είναι εξίσου ένοχα με αυτόν.
Αντί όπως γίνεται σήμερα, να προσπαθούν να φορολογήσουνκάθε επιμέρους τμήμα μιας πολυεθνικής σαν να αποτελούσεαυτόνομη οντότητα, οι φορολογικές αρχές θα μπορούσαν ναντιμετωπίσουν τον όμιλο σαν ενιαία μονάδα και στη συνέχεια ναεπιμερίσουν το φορολογητέο εισόδημά του στις διάφορεςεπικράτειες στις οποίες δραστηριοποιείται με βάση ένανσυμπεφωνημένο τύπο βασισμένο σε πραγματικά μεγέθη όπως οιπωλήσεις, η μισθοδοσία και τα στοιχεία ενεργητικού σε κάθε τόπο.Ο χρηματοπιστωτικός τομέας χρειάζεται μεταρρύθμιση.
Το πέπλο της σιωπής και της άγνοιας μπορεί να σηκωθεί και το μήνυμανα διαδοθεί (για το τι είναι οι φορολογικοί παράδεισοι).Οι χώρες να καταρτίσουν μαύρες λίστες με παράδεισουςχρηματοπιστωτικής ρύθμισης.Να επανεξετάσουμε το ζήτημα της εταιρικής ευθύνης. Οικοινωνίες παραχωρούν στις εταιρείες τεράστια προνόμια, όπως ηπεριορισμένη ευθύνη που επιτρέπει στους επενδυτές να βάζουν«ταβάνι» στις ζημιές τους και να μεταβιβάζουν τα ανεξόφληταχρέη στην υπόλοιπη κοινωνία όταν τα πράγματα πάνε στραβά.
Μπορούμε να υποχρεώσουμε τις εταιρείες να λογοδοτούν, όχι μόνοστους μετόχους, αλλά και στις κοινωνίες που τους επιτρέπουν ναδραστηριοποιούνται και τους παρέχουν τα μέσα και τηνεμπιστοσύνη για να το κάνουν.Ο φόρος δεν μπορεί πλέον να θεωρείται κόστος για τους μετόχους, αλλά αναδιανομή προς την κοινωνία: απόδοση τηςεπένδυσης που κάνουν οι κοινωνίες και οι κυβερνήσεις τους στις υποδομές, την παιδεία, το νόμο και την τάξη και άλλες βασικέςπροϋποθέσεις εταιρικής δραστηριότητας.
Να επανεξετάσουμε την έννοια της διαφθοράς.Διαφθορά σημαίνει ότι άτομα με εμπιστευτική πληροφόρησηυποσκάπτουν το κοινό καλό μυστικά και ατιμώρητα, υπονομεύονταςτους νόμους και υα συστήματα που προάγουν το δημόσιο συμφέρονκαι υπονομεύοντας την πίστη μας σ αυτούς τους νόμους και τασυστήματα.Να αλλάξουμε νοοτροπία.
Να ρωτάμε: Αποδοτικό για ποιον; Για τι είδους ανταγωνισμό μιλάτε; Για μια κούρσα προς τον πάτο σε ό,τι αφορά τη φορολογία,το απόρρητο ή τη χρηματοπιστωτική ρύθμιση; Ή για μια κούρσαπρος την κορυφή, όπως όταν οι εταιρείες δραστηριοποιούνται επίίσοις όροις σε ανταγωνιστικές αγορές
Είναι ώρα ν αρχίσει στα σοβαρά η μεγάλη παγκόσμια συζήτησηγια τους φορολογικούς παραδείσους. Όποιοι κι αν είστε, όπου κι αν ζείτε, ό,τι κι αν κάνετε, σας επηρεάζουν.
Ο Nicholas Shaxson είναι Βρετανός συγγραφέας, δημοσιογράφος, ερευνητής για το Δίκτυο Φορολογικής Δικαιοσύνης και Αναπληρωτής συνεργάτης του Chatham House (το Βασιλικό Ινστιτούτο Διεθνών Υποθέσεων στο Λονδίνο).
