ΜΑΡΙΝΑ ΣΤΑΥΡΑΚΗ-ΠΑΤΟΥΛΗ
Λατρεμένες μητέρες φίλες, φίλοι
Με ιδιαίτερη χαρά βρίσκομαι κοντά σας για να τιμήσουμε μαζί μια ξεχωριστή επέτειο: τη γιορτή της μητέρας.
Είναι μια γιορτή που σηματοδοτεί το συλλογικό σεβασμό της ανθρωπότητας απέναντι στο ιερό πρόσωπο της Μάνας, που έχει αναχθεί ως το πανανθρώπινο σύμβολο της ζωής, της ανιδιοτελούς αγάπης και της αυτοθυσίας.
Με αφορμή λοιπόν, τον παγκόσμιο εορτασμό της Μητέρας, θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας μερικές σκέψεις μου για τον πολύπλευρο και πολυδιάστατο ρόλο της Μάνας διαχρονικά.
Η μητέρα είναι συνώνυμο της ζωής. Αποτελεί αιώνιο σύμβολό της, είναι ο πιο ισχυρός συνδετικός κρίκος στην αλυσίδα της ζωής γιατί μέσα στο κορμί της συντελείται το μέγιστο θαύμα της δημιουργίας.
Σύμφωνα με τα σύγχρονα επιστημονικά δεδομένα έχει διαπιστωθεί πόσο καθοριστικός είναι ο ρόλος της μητέρας τόσο στην ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του παιδιού όσο και στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του σ΄ όλα τα στάδια ανάπτυξης.
Πιο συγκεκριμένα Κατά το πρώτο στάδιο ανάπτυξης (βρεφική ηλικία) η μητέρα καλείται να διαδραματίσει πολλούς ρόλους.
Είναι για το παιδί η τροφός, το πρόσωπο που παρέχει ερεθίσματα και παράλληλα προστατεύει το παιδί από το βομβαρδισμό των ερεθισμάτων του περιβάλλοντος.
Είναι το βοηθητικό Εγώ του παιδιού. Παράλληλα η μητέρα στην περίοδο αυτή είναι ο πρώτος φορέας κοινωνικοποίησης.
Η καλή ψυχολογία του βρέφους εξαρτάται από την καλή ψυχολογία της μητέρας. Αυτή η σχέση μητέρας παιδιού είναι «συμβιωτική σχέση» και αποτελεί συνέχεια και φυσική προέκταση της συνυρπαξή τους κατά τη διάρκεια της κυοφορίας.
Η μυστηριώδης επικοινωνία και συναλλαγή μεταξύ μητέρας και βρέφους γίνεται σε συνειδητό και ασυνείδητο επίπεδο. Σημαντικές παρατηρήσεις σε παιδιά που μεγάλωσαν σε ιδρύματα, εκτός του περιβάλλοντος της οικογένειας κατέδειξαν ότι, μονολότι οι βιολογικές τους ανάγκες εκπληρώνονταν με επάρκεια, η στέρηση της μητέρας είχε ιδιαίτερα αρνητικές συνέπειες στη συμπεριφορά τους και πολλά από αυτά παρουσίασαν αποκλίνουσα, παραβατική συμπεριφορά.
Ο ρόλος της μητέρας κατά το δεύτερο ή τρίτο στάδιο ανάπτυξης του παιδιού (νηπιακή ηλικία και κατά την παιδική ηλικία) είναι σημαντικός τόσο για την οριοθέτηση του υπαρξιακού εαυτού του όσο και για τις ψυχολογικές ιδιότητες που θα αναπτύξει.
Η μητέρα είναι σημαντικός αρωγός και συμπαραστάτης στην εκμάθηση από το παιδί των βασικών γνωστικών δεξιοτήτων, στην ομαλή ένταξη του στη σχολική κοινότητα και στην ομάδα των συνομηλίκων. Με τη σπουδαία συμβολή της το παιδί εσωτερικεύει τις στάσεις, τις αξίες, τις συμπεριφορές και τους ηθικούς κανόνες που θα το ακολουθούν στη συνέχεια της ζωής του.
Στα επόμενα ευαίσθητα χρόνια της εφηβείας, όπου αμφισβητούνται από τους νέους τα πάντα, η μητέρα, ενώ φαίνεται να αποκτά ένα δευτερεύοντα ρόλο, στη πραγματικότητα παραμένει ο στυλοβάτης, η ειρηνοποιός δύναμη, το ασφαλές καταφύγιο του εφήβου. Συμμερίζεται τα όνειρα και τις ανησυχίες του, χαίρεται με τη επιτυχίες του, πονά μαζί του όταν πονά και προσφέρει απλόχερα την αγκαλιά της για να παρηγορήσει το παιδί της στην πρώτη του ερωτική απογοήτευση.
Η μητέρα, όμως εκτός από πυξίδα καθοδήγησης των παιδιών λειτουργεί και ως συνεκτικός κρίκος της οικογένειας, με τη συγχωρητικότητα, την ανοχή και την υπομονή της. Υποστηρίζει τα παιδιά της με διακριτικό έλεγχο, και δημοκρατικότητα και τα βοηθά να αυτονομηθούν και να χειραφετηθούν, ώστε να γίνουν χρηστοί πολίτες και δημιουργικοί άνθρωποι.
Ο ρόλος της μάνας όμως δεν σταματά με την ενηλικίωση του παιδιού είναι μια διαρκής πορεία προσφοράς και θυσίας. Από την «εξ απαλών ονύχων» ανατροφή και διαπαιδαγώγηση του παιδιού η μητέρα γίνεται η κινητήρια δύναμη της ζωής και μέσα από τη δική τη συμπεριφορά αναπαράγονται οι αξίες, τα ήθη, η γλώσσα και τα πολιτισμικά χαρακτηριστικά του κάθε λαού.
Η μάνα δίνει τη συνέχεια στο ρεύμα της ζωής, στο αίμα και στην κληρονομιά των προγόνων, στα ήθη και στα έθιμα σε όλα τα αγαθά του πολιτισμού. Η μάνα είναι ο προστάτης και ο θεματοφύλακας των αξιών και των αγαθών του πολιτισμού. Αυτή διατηρεί την παράδοση, την εξευγενίζει, την αυξάνει και την παραδίδει από γενιά σε γενιά.
«Το χέρι, σύμφωνα με μια παλιά Ισπανική παροιμία, που κουνά την κούνια», «κινεί τον κόσμο».
Μόνο μια γενιά που προέρχεται από γερή οικογενειακή ζωή, από πραγματικές μητέρες, είναι ικανή να κάνει κάτι πραγματικά ανθρώπινο και σπουδαίο.
Η σωστή μάνα δεν είναι μόνο η κορωνίδα της οικογένειας αλλά και η βάση της υπόστασης ενός λαού. Το προφίλ της μητέρας διαχρονικά ήταν συνυφασμένο με αυτό της κοινωνίας. Πάντοτε υπήρχε αλληλεξάρτηση.
Η μητέρα αντανακλά το πρότυπο της κοινωνίας και η ίδια η μάνα τροφοδοτεί την κοινωνία με νέα πρότυπα, αναμορφώνει το κοινωνικό και πολιτιστικό γίγνεσθαι.
Με τον τρόπο αυτό η κοινωνική και πολιτισμική συμβολή της είναι κεφαλαιώδης. Για αυτό και η μητέρα με όποιο επίθετο κι αν συνοδεύεται είναι πρόσωπο ιερό. Νεαρή ή ηλικιωμένη, πλούσια ή φτωχή, διάσημη ή απλή, μορφωμένη ή μη εγγράμματη, εργαζόμενη ή άνεργη, ανύπαντρη, πολύτεκνη, «μάνα καρδιάς» περιβάλλεται από ένα φωτοστέφανο αγιοσύνης, γιατί στην αγάπη της αντικατοπτρίζονται τα βαθύτερα και τα πιο ποιοτικά συναισθήματα του ανθρώπου.
Για όλους αυτούς τους λόγους έχουν αφιερωθεί στη χάρη της εκλεκτές σελίδες της ποίησης και της λογοτεχνίας.
Από τη Μάνα του Γκόργκι ως την αμαρτωλή μητέρα του Βιζυηνού και από τη Μάνα κουράγιο του Μπρεχτ ως τη μοιρολογίστρα μάνα των δημοτικών τραγουδιών, η Μητέρα πρωταγωνιστεί στην Τέχνη και στη ζωή. Ζωντανές ηρωίδες της καθημερινότητας οι μάνες του πολέμου, οι μάνες της προσφυγιάς, οι μάνες των παιδιών με αναπηρία υποστηρίζουν με υποδειγματική γενναιότητα τα παιδιά τους για μια ζωή με αξιοπρέπεια και ποιότητα.
Τραγικό αποκορύφωμα η χαροκαμένη μάνα, ως σύμβολο του άφατου πόνου, που παραμένει ενωμένη με το παιδί της στη σιωπηλή μνήμη του θεού. Δίπλα, όμως, στις μάνες της αυτοθυσίας και της γενναιότητας, που ορμούν στις φλόγες για να σώσουν τα παιδιά τους, που δίνουν τη ζωή τους για να γλιτώσουν τα παιδιά τους από το θάνατο, βρίσκονται και κάποιες άλλες μάνες της καθημερινότητας, που η συμπεριφορά τους δεν είναι καθόλου ιδανική: μάνες καταπιεστικές και υπερπροστατευτικές, μάνες αδιάφορες και απορριπτικές, μάνες επιθετικές, σύγχρονες μητέρες με ψυχικές νοσήματα, μάνες που εμπορεύονται τα σώματα και τις ψυχές των παιδιών τους, μάνες που πετούν τα νεογέννητα τους στους κάδους των σκουπιδιών….
Σ΄ αυτό το σημείο γεννιούνται στο μυαλό μου κάποια ερωτήματα σχετικά με την έννοια της γονεϊκότητας και το ρόλο της μητρότητας. Εκείνες οι γυναίκες που υιοθετούν παιδιά θεωρούνται λιγότερο μητέρες και τους οφείλεται λιγότερος σεβασμός και αγάπη; «πραγματική μάνα άραγε είναι μόνο η βιολογική μητέρα» και ποιο ρόλο διαδραματίζει η «μάνα της καρδιάς», στη ζωή ενός εγκαταλελειμμένου παιδιού;
Ανατρέχοντας στο λεξικό του Μπαμπινιώτη στη λέξη μητέρα διαβάζω μια από τις ερμηνείες: «κάθε τι στο οποίο οφείλει κάποιος την ύπαρξη του». Και η ύπαρξη σου δεν είναι μόνο η γέννηση σου μέσα από μια αυτόματη φυσική διαδικασία, αλλά και η μετά από αυτό επιβίωση σου.
Έτσι η οικογένεια όπως και η γονεϊκότητα δεν αποτελούν καταστάσεις (ή θεσμούς) που ορίζονται αποκλειστικά και μόνο από τη βιολογία ή το « αίμα». Καμιά βιολογική λειτουργία δεν ασκείται ικανοποιητικά ως προς την ανάπτυξη του παιδιού αν δεν επενδυθεί με συναισθήματα. Ο βιολογικός ρόλος της μάνας αντισταθμίζεται από τον συναισθηματικό ρόλο της «μάνας της καρδιάς».
Η «μάνα της καρδιάς» καταρρίπτει έμπρακτα την αντίληψη για την βιολογική αξία του «αίματος» και ανοίγει την αγκαλιά της για να περιθάλψει με αγάπη το παιδί της, για να αφουγκραστεί τους φόβους και τις ανησυχίες του να νοιώσει, να κατανοήσει, να συμπονέσει, να παρηγορήσει, να γίνει το συναισθηματικό καταφύγιο του παιδιού της να το προστατέψει από την σκληρή κοινωνική πραγματικότητα.
Διεκδικεί μόνη της να διαδραματίσει ένα ρόλο που τη στέρησε η φύση και πολλές φορές την αμφισβητεί η κοινωνία. Η «μάνα της καρδιάς» επιστρατεύει τη δύναμη του μυαλού της, το μεγαλείο της ψυχής της τη μαγεία της καρδιάς της και την επιρροή του συναισθηματός της αντλώντας από τα τεράστια αποθέματα υπομονής, επιμονής και δημιουργικότητας που διαθέτει και μάχεται για την ισορροπία και την αρμονία της οικογένειας που συνειδητά επέλεξε να δημιουργήσει.
Η μητρότητα γι ΄ αυτήν είναι απόρροια πολλών παραγόντων όπως:
α) η αρμονική συμβίωση με το σύζυγο της
β) η ύπαρξη θετικών προτύπων και βιωμάτων από τη δική της μητέρα
γ) η συνειδητοποίηση της προσωπικής της ευθύνης για τη σωστή διαπαιδαγώγηση, ανατροφή του παιδιού της με στόχο να σφυρηλατήσει μια υγιή, ολοκληρωμένη προσωπικότητα με ήθος, κοινωνική παιδεία και αξιοπρέπεια.
Δυστυχώς όμως, η πραγματικότητα δεν είναι ποτέ εξιδανικευμένη και η κοινωνία των ανθρώπων δεν είναι κοινωνία αγγέλων.
Γι΄ αυτό όλες εμείς, «οι μητέρες της καρδιάς» θα πρέπει να αντιτάξουμε στην κακόβουλη κοινωνική κριτική ότι ή μητρότητα έχει και αυτή τις δικές της προϋποθέσεις και δεν αποτελεί μια τυχαία και απερίσκεπτη κατάσταση αλλά συνειδητή, έλλογη και ώριμη επιλογή.
Μία επιλογή ζωής αλλά και «καρδιάς».
Γι΄ αυτό και μια γυναίκα γίνεται «μητέρα» όχι μόνο όταν βιολογικά τεκνοποιεί αλλά όταν:
α) συνειδητοποιήσει τις ευθύνες που θα έχει για το παιδί της,
β) όταν η κρίση της θα είναι τόσο αναπτυγμένη ώστε να μπορεί η ίδια να την εμπιστεύεται
γ) όταν η ψυχή της θα είναι γεμάτη από συναισθήματα αγάπης τρυφερότητας και ανιδιοτελούς προσφοράς για να δώσει απλόχερα στο παιδί της και
δ) όταν θα έχει οπλιστεί με το ηθικό και ψυχικό σθένος να υπερασπισθεί την επιλογή της.
Γιορτές όπως η σημερινή λειτουργούν σε δυο επίπεδα σε συλλογικό και ατομικό.
Η επέτειος της μητέρας σε συλλογικό επίπεδο μπορεί να μας συνεγείρει στα καθήκοντα μας και να αποτελέσει αφορμή για νέες διεκδικήσεις και αγώνες για τα δικαιώματα της μάνας, που ο ρόλος της στη σύγχρονη πραγματικότητα γίνεται διαρκώς όλο και πιο απαιτητικός, όλο και πιο δύσκολος.
Η πρόκληση που αντιμετωπίζουν οι σύγχρονες εργαζόμενες μητέρες καθημερινά είναι πολύ μεγάλη. Απαιτείται ισορροπία και σωστή κατανομή ποιοτικού χρόνου ανάμεσα στην εργασία τους και στην οικογένεια της, ψυχική ηρεμία και επιθυμία προσφοράς και διάθεσης θετικών συναισθημάτων.
Πως θα συνδυάσει μια ισορροπημένη σχέση ανάμεσα στον παραδοσιακό της ρόλο και στην ανάγκη κάλυψης οικονομικών υποχρεώσεων του σπιτιού της ή ακόμα και της προσωπικής της φιλοδοξίας για την επαγγελματική της ανέλιξη;
Απαντήσεις σε αυτό το ερώτημα δίνει το οξύτατο δημογραφικό πρόβλημα της υψηλής υπογεννητικότητας που αποτελεί και έναν από τους μεγαλύτερους κινδύνους για το έθνος μας.
Η μητρότητα είναι θείο δώρο και όχι κατάρα ή εμπόδιο στη ζωή. Γι’ αυτό στην παγκοσμιοποιημένη και αλλοτριωμένη κοινωνία του σήμερα, είναι απαραίτητο να υπάρξουν, ουσιαστικές πρωτοβουλίες αλλά και ολοκληρωμένες πολιτικές στήριξης και ενίσχυσης της ελληνίδας μητέρας.
Αν και δεν μου αρέσει να πολιτικολογώ, θεωρώ ότι η πολιτεία μας δεν στηρίζει όσο θα έπρεπε την μητρότητα. Παρά τα οποία θετικά βήματα έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια, υπολειπόμαστε πολύ από άλλες ευρωπαϊκές χώρες στον τομέα αυτό.
Η πολιτεία έχει υποχρέωση να σταθεί δίπλα στη σύγχρονη γυναίκα στους πολλαπλούς ρόλους που έχει αναλάβει: της μητέρας, της συζύγου, της εργαζομένης. Πρέπει να γίνουν πράξη όλα αυτά που κατά καιρούς λέγονται από τους πολιτικούς Απαιτούνται:
ι) Επαρκείς δομές κοινωνικής πρόνοιας που θα προτρέπουν και θα στηρίζουν τις νέες γυναίκες να υπερασπίζουν ισότιμα το ρόλο τους ως μητέρες και ως ενεργοί συμμέτοχοι στην αγορά εργασίας στην κοινωνία και στην εκπαίδευση.
ii) Ουσιαστική στήριξη του διπλού ρόλου, της γυναίκας – μητέρας με δέσμη μέτρων και με την παροχή πρόνοιας σε θέματα μητρότητας.
iii) Παροχή κινήτρων στα νέα ζευγάρια για τεκνοποίηση και αποτελεσματική ενθάρρυνση των τρίτεκνων και πολυτέκνων οικογενειών.
iv) Νέα κοινωνική προσέγγιση χωρίς φυλετικές προκαταλήψεις για την αντιμετώπιση των αρνητικών διακρίσεων κατά των γυναικών και ιδιαίτερα κατά των μητέρων.
Δεν μπορεί να γίνει ανεκτό από καμία γυναίκα ότι η οικονομική κρίση που μας ταλανίζει θα αποτελέσει «άλλοθι» για πισωγύρισμα σε άλλες εποχές. Στην πατρίδα μας ο θεσμός της οικογένειας έχει βαθιές ρίζες. Αν θέλουμε λοιπόν, να παραμείνει ο θεσμός αυτός δυνατός, οφείλουμε να στεκόμαστε με πράξεις στο πλευρό της Σύγχρονης Ελληνίδας.
Η ελληνίδα μάνα αποτελεί το θεμέλιο λίθο της σύγχρονης αστικής οικογένειας. Είναι εκείνη που θα εμφυσήσει στις νεότερες γενιές, τις αρχές, τα ιδανικά και τις πεποιθήσεις της κοινωνίας μας και «εν γένει» της πατρίδας μας.
Με ευκαιρία, λοιπόν, τη σημερινή επέτειο, ας καταθέσουμε την αγάπη και το σεβασμό μας στο πρόσωπο της Μητέρας μας και της κάθε Μάνας, που είναι η ιέρεια της αγάπης και της αφοσίωσης.
Επιτρέψτε μου να προσφέρω λίγα λουλούδια φτιαγμένα από λέξεις αγάπης, σε κάθε μια από εσάς που αποτελείτε το πιο ισχυρό στήριγμα, την πιο γλυκιά και αισιόδοξη πυξίδα στο ταξίδι της ζωής κάθε παιδιού, κάθε ανθρώπου.
Όλες εσείς που ακατάπαυστα και αγόγγυστα αγωνίζεστε αποζητώντας μόνο ένα χαμόγελο ζωγραφισμένο στα χείλη του παιδιού σας, το οποίο για κάθε μία από εμάς αποτελεί την ύψιστη ηθική ανταμοιβή, το πολυτιμότερο δώρο και το πιο ουσιώδες νόημα ύπαρξης κάθε μάνας. Γιατί πέρα και πάνω από όλα στη συνείδηση του ανθρώπου, η Μητέρα είναι το πανανθρώπινο σύμβολο της ανιδιοτελούς αγάπης και αυτοθυσίας, το σταθερό και ακύμαντο λιμάνι σε όλη μας τη ζωή, η αγκαλιά που μας οδηγεί στα χρόνια της παιδικής μας αθωότητας.
Ακόμα και όταν αυτή η ζεστή αγκαλιά γίνει ένας ψυχρός μαρμάρινος σταυρός, η σκέψη και η ανάμνηση της αγάπης της Μάνας εξακολουθεί να είναι για όλους μας το πιο τρυφερό καταφύγιο και το πιο απάνεμο αραξοβόλι.
Ας είναι Ευλογημένες οι «μάνες της καρδιάς» όλες οι μητέρες του κόσμου, όλες εμείς.
Σας ευχαριστώ.
ΜΑΡΙΝΑ ΣΤΑΥΡΑΚΗ-ΠΑΤΟΥΛΗ
ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ-ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ
