Ομιλία Ευ. Βενιζέλου στην παρουσίαση του βιβλίου του Γ. Βαληνάκη, Για μια νέα στρατηγική απέναντι στην Τουρκία (εκδ. Σιδέρη) στην Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη
Πανοσιολογιώτατε, Σεβασμιώτατε Μητροπολίτη Bελεστίνου, χαιρόμαστε που παρεπιδημείτε στη Θεσσαλονίκη, κύριε Πρόεδρε, πρώην Πρωθυπουργέ, κύριοι Υπουργοί, κυρίες και κύριοι Βουλευτές, κύριε Δήμαρχε της Θεσσαλονίκης, κύριε Δήμαρχε Αμπελοκήπων και Πρόεδρε της Κεντρικής Ένωσης των δήμων, κύριε Δήμαρχε Ευόσμου, από τις περιοχές μου τις γενέθλιες, χαίρομαι πάρα πολύ γιατί βρισκόμαστε σήμερα εδώ με αφορμή το βιβλίο του Γιάννη Βαληνάκη, αλλά θέλω να προτάξω δύο λόγια για μία μεγάλη προσωπικότητα που έφυγε χθες από τη ζωή και τον τιμήσαμε με ενός λεπτού σιγή, πρέπει να τον τιμήσουμε και με λίγα λόγια τα οποία νομίζω ότι εκφράζουν και τον Κώστα Καραμανλή του οποίου ο Πέτρος Μολυβιάτης υπήρξε στενός φίλος και συνεργάτης, κυρίως μέντορας, μπορώ να πω, σε πάρα πολλά θέματα.
Ο Πέτρος Μολυβιάτης, είχα την ευκαιρία να πω χθες σε μία σύντομη δήλωση, ήταν ένας από τους λίγους εκείνους ανθρώπους στον δημόσιο βίο που ήταν διορισμένοι άτυπα, αλλά ουσιαστικά θεματοφύλακες της ιστορικής περιόδου της μεταπολίτευσης. Έζησε τη μεταπολίτευση ως στιγμή μετάβασης από τη δικτατορία στη δημοκρατία, την εδραίωσή της στο πλευρό του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Έζησε όλα τα μεγάλα προβλήματα της εξωτερικής πολιτικής, τη διαμόρφωση της εθνικής στρατηγικής τα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης. Γνώριζε εις βάθος όλα όσα έχουν συμβεί και στο επίπεδο της εσωτερικής πολιτικής, των θεσμών. Διακρινόταν πάντα για την εχεμύθεια και την πιστότητά του, κολοσσιαία προσόντα, ήξερε τι σημαίνει να κινείσαι στις κουΐντες της ιστορίας και να παρακολουθείς τα δρώμενα στην ιστορική σκηνή, δεν ήταν ένα σιωπηλό πρόσωπο επί δεκαετίες δίπλα στον Κωνσταντίνο Καραμανλή, ήταν ένα πρόσωπο με ισχυρή βούληση, με πλήρη γνώση και ετοιμότητα, ένας πολύτιμος συνεργάτης στον οποίο μπορούσε να υπολογίζει ένας πολιτικός ηγέτης εθνικών διαστάσεων .Και βεβαίως διαμόρφωσε μία ολόκληρη σχολή σκέψης στην εξωτερική πολιτική, με την οποία μπορεί να διαφωνεί ή να συμφωνεί κανείς, αλλά πάντως είναι μία εδραιωμένη σχολή σκέψης η οποία έχει επηρεάσει πρακτικά επί δεκαετίες ολόκληρες την εξωτερική μας πολιτική, την πολιτική ασφάλειας και άμυνας και το αποτέλεσμα βέβαια, όποιο και εάν είναι αυτό.
Με τον Γιάννη Βαληνάκη γνωριζόμαστε πολλά χρόνια και χθες θυμηθήκαμε ότι έχουμε γνωριστεί το 1978 περιμένοντας στο Παρίσι έξω από τη γραμματεία της Νομικής Σχολής, στο Πάνθεον, για να γραφτούμε και ως εκ τούτου έχω παρακολουθήσει όλη τη διαδρομή του. Γνωρίζετε όλοι ότι πρόκειται για έναν έγκριτο και αναγνωρισμένο επιστήμονα αλλά και για έναν άνθρωπο με πολιτική εμπειρία και βιώματα, καθώς διετέλεσε επί πολλά χρόνια, σε όλη τη θητεία του Κώστα Καραμανλή, υφυπουργός Εξωτερικών με Υπουργούς τον Πέτρο Μολυβιάτη αρχικά και τη Ντόρα Μπακογιάννη στη συνέχεια. Άρα αυτά που λέει, δεν τα λέει ως θεωρητική άσκηση, προφανώς αντιλαμβάνεται τις επιπτώσεις κάθε πρότασης, ακόμη και κάθε διαπίστωσης.
Ο τίτλος του βιβλίου τα λέει όλα, «Η ανάγκη για μία νέα στρατηγική απέναντι στην Τουρκία – Πώς θα ακυρώσουμε τη Γαλάζια Πατρίδα» και βέβαια ένα τέτοιο βιβλίο είναι λογικό να το εκδίδουν οι Εκδόσεις Σιδέρη, ο κύριος Σιδέρης ο ίδιος είναι ρέκτης και ασχολείται με τα θέματα αυτά, όχι μόνο ως εκδότης αλλά και ως διανοούμενος.
Η νέα στρατηγική κατά την αντίληψη του Γιάννη Βαληνάκη, το ακούσατε και από τον εκδότη και από τον συντονιστή, ψάχνει να βρει ένα σημείο ισορροπίας το οποίο να βγάζει πρακτικό νόημα μέσα στις παρούσες συνθήκες, ανάμεσα στην ακινησία, ακινησία όπως την προσλαμβάνουμε ίσως, τα πράγματα μπορεί να κινούνται, αλλά εμείς να μένουμε ακίνητοι και την υποχωρητικότητα. Μπορεί κάποιοι όλα αυτά τα χρόνια της μεταπολίτευσης, τα 50 χρόνια, να θεωρούν ότι η ακινησία είναι μία στρατηγική, ότι ο χρόνος λειτουργεί υπέρ ημών και στις Ελληνοτουρκικές σχέσεις, άρα και στο Αιγαίο και στη Μεσόγειο και στο Κυπριακό, μπορεί κάποιοι άλλοι να αντιλαμβάνονται ότι τα πράγματα δεν είναι έτσι, θα το δούμε εν συντομία. Η άλλη αντίληψη είναι η υποχωρητικότητα, δεν τη θέλει ούτε αυτή ο Γιάννης Βαληνάκης, θέλει μία στρατηγική της «διεκδικητικής εξομάλυνσης» όπως τη λέει, «τη μέση οδό της συνετής φιλοδοξίας». Θα μας εξηγήσει ο ίδιος αυτό που προτείνει, τα είπε άλλωστε και στη μεγάλη παρουσίαση που έγινε στην Αθήνα.
Το βιβλίο εξεδόθη περίπου την ημέρα που εκλέχτηκε ξανά ο Ντόναλντ Τραμπ στις Ηνωμένες Πολιτείες και παρουσιάστηκε στην Αθήνα την ημέρα που ο Ντόναλντ Τραμπ ορκίστηκε και ανέλαβε τα καθήκοντά του. Πέρασαν από τότε τέσσερις μήνες περίπου και μέσα σε αυτούς έχουμε την εμπειρία της νέας αμερικανικής διοίκησης, βλέπουμε πώς αντιλαμβάνεται συναλλακτικά ο Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών την εξωτερική πολιτική, την ηγεμονική θέση των Ηνωμένων Πολιτειών στη Δύση, πώς αντιλαμβάνεται τη Δύση ως στρατηγική οντότητα :την αντιλαμβάνεται ή δεν την αντιλαμβάνεται και δεν τον ενδιαφέρει; Είναι ένα πολύ σοβαρό θέμα, γιατί προφανώς ο δικός μας τρόπος σκέψης είναι ομολογημένα δυτικοκεντρικός, η Ελλάδα επαίρεται γιατί είναι μία δυτική χώρα, είχε την τύχη να μείνει στο δυτικό στρατόπεδο μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και κατά τη διάρκεια ενός πολύ σκληρού εμφυλίου πολέμου και σε όλη τη διάρκεια του ψυχρού πολέμου. Επαίρεται γιατί χάρη στην πρωτοβουλία του Κωνσταντίνου Καραμανλή, αλλά και τις κυβερνήσεις που ακολούθησαν της μεταπολίτευσης, κατέστη κράτος μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, της Ευρωζώνης, ήταν μέλος του ΝΑΤΟ από το 1952 και μετά την έξοδό της από το στρατιωτικό σκέλος για λόγους που θα τους συζητήσουμε, επανήλθε και είναι πλήρως μέλος του ΝΑΤΟ, για ό,τι σημαίνει όμως το ΝΑΤΟ τώρα. Αυτούς τους λίγους μήνες που ζούμε τις καθημερινές καταιγιστικές πρωτοβουλίες ή εναλλαγές της νέας αμερικανικής διοίκησης, βλέπουμε ότι τα πράγματα καλύπτονται από μία γενική αίσθηση αβεβαιότητας και απροσδιοριστίας. Άρα αυτό αφορά όχι μόνο την Ευρωπαϊκή Ένωση ως τέτοια, ως τον δεύτερο πυλώνα της Δύσης, ως το δεύτερο άκρο του Ευρωατλαντικού άξονα, αλλά αφορά και εμάς που δεν είμαστε μία μικρή χώρα, είμαστε μία μεσαία ευρωπαϊκή χώρα σε μία πολύ κρίσιμη γεωγραφική γωνιά.
Θα έλεγα ότι τα βασικά γεγονότα των τελευταίων μηνών από την έκδοση και παρουσίαση του βιβλίου μέχρι σήμερα είναι:
– Η άτυπη πενταμελής διάσκεψη για το Κυπριακό που έγινε με πρωτοβουλία του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ στη Γενεύη στις 17 και 18 Μαρτίου, πολύ πρόσφατα, με αποτέλεσμα διαδικαστικό, όχι ουσιαστικό, ότι θα συνεχιστεί η προσπάθεια.
– Η αναστολή των εργασιών για την ηλεκτρική σύνδεση Ελλάδος-Κύπρου στην οποία προστίθεται και το Ισραήλ μετά και από τις επιβεβαιωτικές δηλώσεις που έκανε χθες μόλις ο Πρωθυπουργός του Ισραήλ κατά τη συνάντησή του με τον Πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας.
– Η δημοσίευση του θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού με μεγάλη καθυστέρηση. Αντί για το 2021 δημοσιεύθηκε το 2025 ο θαλάσσιος χωροταξικός σχεδιασμός, που δεν είναι ένας χάρτης, αυτόν που έχουμε δει στις εφημερίδες, είναι ένα εκτενές κείμενο 28 σελίδων στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως με περιγραφικό, θα έλεγα επιστημονικό, αναλυτικό, αλλά και κανονιστικό περιεχόμενο, με την παράδοξη διαπίστωση ότι στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως ο χάρτης δεν δημοσιεύεται, δημοσιεύεται το κείμενο.
– Επίσης είχαμε πριν τον χάρτη, την προηγούμενη ημέρα, την κήρυξη της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης για την οριοθετημένη μεταξύ Ελλάδος και Ιταλίας περιοχή, δηλαδή την περιοχή του Ιονίου μέχρι το Ταίναρο. Η συμφωνία μας με την Ιταλία για την οριοθέτηση της ΑΟΖ, δηλαδή για τη μετατροπή της αρχικής σύμβασης του 1977 μεταξύ των δύο χωρών, όταν ακόμη και οι χάρτες ήταν αναλογικοί και όχι ψηφιακοί, αυτή η μετατροπή έγινε το 2020, αλλά το διάταγμα για την κήρυξη της ΑΟΖ έγινε μετά από πέντε χρόνια. Αντιθέτως, εάν θυμάστε, την ίδια εποχή η συμφωνία μεταξύ Ελλάδος και Αιγύπτου για τη μερική οριοθέτηση της ΑΟΖ στην Ανατολική Μεσόγειο, περιελάμβανε η ίδια την ανακήρυξη της ΑΟΖ στην περιοχή αυτή. Εφαρμόζουμε, για όσους ασχολούνται και λίγο βαθύτερα και νομικά με τα ζητήματα αυτά, ένα σχήμα που πρώτα εφάρμοσε η Κύπρος με πρωτοβουλία του Τάσσου Παπαδόπουλου, πρώτα οριοθετούμε και μετά ανακηρύσσουμε την ΑΟΖ, ενώ το φυσιολογικό σχήμα, το σύνηθες, είναι πρώτα να ανακηρύσσουμε και μετά να οριοθετούμε.
Βέβαια εδώ οι οριοθετήσεις είναι κάπως ιδιόμορφες, δηλαδή έχουμε κάνει μία μερική οριοθέτηση με την Αίγυπτο και μία οριοθέτηση επί τη βάσει παλαιού ίχνους, του 1977, με την Ιταλία. Αυτό έχει πολύ μεγάλη σημασία γιατί το 1977 δεν ίσχυε η περιβόητη Συνθήκη για το Δίκαιο της Θάλασσας, η UNCLOS που λέμε, η οποία είναι Συνθήκη του 1982, ίσχυε η παλαιότερη Συνθήκη της Γενεύης που είχε άλλες αρχές και κυρίως την αρχή της μέσης απόστασης, της μέσης γραμμής και όχι την αρχή της ευθυδικίας, ή εν πάση περιπτώσει, για να το πω κομψότερα όπως το λέει η νομολογία, την αρχή της αναλογικότητας, του τεστ της αναλογικότητας όταν οριοθετούνται οι αποκλειστικές οικονομικές ζώνες.
Θα έλεγα ότι στα γεγονότα αυτής της περιόδου, των λίγων μηνών, πρέπει να περιλάβουμε και πρωτοβουλίες της Τουρκίας, γιατί η ανάλυσή μας η τουρκολογική πρέπει να είναι πιο σύνθετη, πιο βαθιά, πιο ψύχραιμη και πιο διορατική. Δεν θα μιλήσω για την παρουσία της Τουρκίας στη Συρία ή στη Σομαλία, αλλά μου προκαλούν μεγάλο ενδιαφέρον οι συνομιλίες Τουρκίας-Ισραήλ στο Μπακού του Αζερμπαϊτζάν. Επίσης μου προκαλεί πάντα πολύ μεγάλο ενδιαφέρον η πρωτοβουλία της Τουρκίας να συνάπτει συμφωνίες σε επίπεδο εταιριών παραγωγής αμυντικού υλικού, όπως συνέβη με την Ιταλία και αντιλαμβάνεστε ότι εδώ πρέπει να προσθέσουμε και όλες τις πληροφορίες για πιθανές εξελίξεις σε σχέση με το πρόγραμμα των F35 και την ενδεχόμενη επιστροφή της Τουρκίας στο πρόγραμμα αυτό, καθώς και τη γνωστή εσωτερική πολιτική εξέλιξη της σύλληψης του Δημάρχου της Κωνσταντινούπολης και την προφυλάκισή του έκτοτε.
Νομίζω ότι έτσι καταλαβαίνουμε πόσο γρήγορες είναι οι εξελίξεις και πώς πράγματα τα οποία έχουν ειπωθεί με ολοκληρωμένο τρόπο τον Δεκέμβριο του 2024 ή τον Ιανουάριο του 2025 πρέπει τώρα να τοποθετηθούν μέσα σε νέα συμφραζόμενα και πλεονέκτημα και προτέρημα του βιβλίου του Γιάννη Βαληνάκη είναι ότι αναδεικνύει αρχές και κριτήρια, άρα μπορεί να προσαρμόζεται σε αυτό τον ρυθμό των εξελίξεων.
Βλέποντας πώς πέρασε αυτός ο βραχύς χρόνος των λίγων μηνών, νομίζω ότι πρέπει να ξεκινήσουμε όλη μας την ανάλυση, και αυτό προσπαθεί να κάνει και ο Γιάννης Βαληνάκης, από το ερώτημα πώς έχει λειτουργήσει ο χρόνος στις Ελληνοτουρκικές σχέσεις και το Κυπριακό από το 1974 έως σήμερα, έως το 2025. Υπάρχουν, όπως είπα, αυτοί που θεωρούν ότι ο χρόνος δουλεύει πάντα υπέρ μας, ότι δεν πειράζει να περνά ο χρόνος, ότι θα έρθουν καλύτερες στιγμές, καλύτεροι συσχετισμοί, καλύτερες δυνατότητες και αυτοί που πιστεύουν ότι ο χρόνος έχει λειτουργήσει εις βάρος μας. Προφανώς υπάρχουν και αυτοί οι οποίοι λένε ότι ισχύει και το ένα και το άλλο, υπάρχουν θέματα στα οποία έχει λειτουργήσει υπέρ ημών και θέματα στα οποία έχει λειτουργήσει εις βάρος μας, άρα χρειάζεται να κάνουμε ένα ισοζύγιο θετικών και αρνητικών αυτής της πεντηκονταετίας. Αυτό νομίζω ότι είναι από μόνο του η μισή ανάλυσή μας για την αναζήτηση μίας ολοκληρωμένης και επικαιροποιημένης εθνικής στρατηγικής.
Τα θετικά ποια είναι; Τα θετικά είναι ότι στο καταγωγικό τραύμα της στρατιωτικής ήττας στην Κύπρο το 1974 με συντριπτική ευθύνη της δικτατορίας που οργάνωσε το πραξικόπημα κατά του Μακαρίου, δεν προστέθηκε άλλη στρατιωτική ήττα, αυτό είναι από μόνο του ήδη κάτι πολύ σημαντικό, αλλά το καταγωγικό τραύμα υπάρχει και επηρεάζει βαθιά και τις Ελληνοτουρκικές σχέσεις και το Κυπριακό.
Επανενταχτήκαμε στο στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ το 1980, μείναμε εκτός από το 1974 έως το 1980, με κάποιους όρους οι οποίοι ήταν προβληματικοί και εξακολουθούν να είναι παρά την προσπάθεια που κάναμε έκτοτε να τους βελτιώσουμε, ιδίως διαπραγματευόμενοι τη νέα δομή διοίκησης το 2011.
Το μεγάλο γεγονός, για το οποίο πρέπει να οφείλουμε ιστορικές χάρες πολλές στον Κωνσταντίνο Καραμανλή, είναι φυσικά η ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στη συνέχεια, την εποχή του Κώστα Σημίτη, η ένταξη στην Ευρωζώνη βεβαίως, αλλά και το γεγονός ότι η χώρα παρέμεινε μέσα στην Ευρωζώνη και μέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση κατά τη δεκαετή διάρκεια της οικονομικής κρίσης, κατά την οποία ταλαντευτήκαμε μεταξύ της πλήρους καταστροφής και της διάσωσης.
Η ένταξη της Κυπριακής Δημοκρατίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και την Ευρωζώνη είναι ένα κολοσσιαίο κεκτημένο το οποίο θα μπορούσε να μην έχει συμβεί, ιδίως μετά την απόρριψη του Σχεδίου Ανάν σε δημοψήφισμα από την ελληνοκυπριακή κοινότητα παρότι είχε γίνει δεκτό από την τουρκοκυπριακή. Άρα είναι μία πολύ μεγάλη εθνική επιτυχία το γεγονός ότι χωρίς πολιτική λύση του Κυπριακού έχουμε εντός Ευρώπης και εντός Ευρωζώνης την Κυπριακή Δημοκρατία.
Η εταιρική συνεργασία με τις Ηνωμένες Πολιτείες, με το Ισραήλ, κάτι που υιοθέτησαν όλες οι κυβερνήσεις τελικώς, δεν ήταν αυτονόητο από την αρχή, υπήρχαν αντιστάσεις, με την Αίγυπτο, με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, τώρα περισσότερο με τη Σαουδική Αραβία.
Το ίδιο μας το επίπεδο οικονομικής και θεσμικής ανάπτυξης είναι πολύ σημαντικό.
Το γεγονός ότι καταφέραμε τις οριοθετήσεις με την Ιταλία και την Αίγυπτο, έστω εν μέρει με την Αίγυπτο, έστω και με κάποιες παραδοχές οι οποίες είναι υποχωρήσεις σε μία διαπραγμάτευση μεταξύ φιλικών κρατών, είναι κάτι πολύ σημαντικό.
Η αναδιοργάνωση των ενόπλων δυνάμεων, τα εξοπλιστικά προγράμματα, παρά τις εσωτερικές αλληλοκαταγγελίες και παρά τις καθυστερήσεις .
Και βέβαια κάτι το οποίο είναι πάρα πολύ σημαντικό για το Κυπριακό είναι ότι για πρώτη φορά το 2004, έχουμε αναγνώριση του δικαιώματος του κυπριακού λαού στην αυτοδιάθεση μέσω των δύο κοινοτήτων, διότι η τυχόν λύση προϋποθέτει δημοψήφισμα, κάτι που δεν ήταν αυτονόητο έως τότε και που δεν έγινε το 1960 που δεν είχαμε δημοψήφισμα, αλλά είχαμε μία διεθνή Συνθήκη και ένα Σύνταγμα που επιβλήθηκαν.
Τώρα, τα αρνητικά. Το καταγωγικό τραύμα το ανέφερα, αυτό είναι καταλυτικό, είναι ένα ολόκληρο σύνδρομο το οποίο μας καταδιώκει.
Τα επεισόδια, τα Ελληνοτουρκικά επεισόδια ανά δεκαετία, δηλαδή το 1976, το 1987, το 1996, και τέτοιου τύπου ανοιχτά επεισόδια δεν είχαμε μετά την ανάληψη της εξουσίας από τον Ερντογάν, αλλά παρόλα αυτά είχαμε εντάσεις, είχαμε τριβές και είχαμε διολισθήσεις γιατί διογκώθηκαν οι μονομερείς τουρκικές αξιώσεις. Αρκεί να θυμίσω ότι μέχρι τα Ίμια δεν είχαμε ρητή και πανηγυρική αναφορά σε γκρίζες ζώνες, δηλαδή στην αμφισβήτηση κυριαρχίας επί μη κατονομαζομένων στις συνθήκες νησιών και νησίδων στις Συνθήκες, αλλά τώρα πια αμφισβητούνται και μάλιστα με τη μορφή επιστολών που έχουν σταλεί στον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ και μεγάλα νησιά από πλευράς κυριαρχίας, τίτλων κυριαρχίας, τα οποία κατά την τουρκική αντίληψη οφείλουν να είναι αποστρατικοποιημένα και το νέο στοιχείο είναι ότι η Τουρκία τώρα συνδέει την αποστρατιωτικοποίηση με την κυριαρχία, θεωρώντας ότι η αποστρατιωτικοποίηση είναι όρος για τη διατήρηση της κυριαρχίας, κάτι που είναι απολύτως αβάσιμο και έωλο νομικά, αλλά πάντως λέγεται πολιτικά και διπλωματικά και κυρίως γράφεται, είναι η αλήθεια.
Αυτά συνέβησαν χωρίς στρατιωτικό επεισόδιο το οποίο σε οδηγεί υπό διεθνή πίεση και υπό την πίεση του μεσολαβητή, που σταθερά ήταν οι Ηνωμένες Πολιτείες όλες αυτές τις δεκαετίες, σε έναν διάλογο. Γιατί η στρατιωτική σύγκρουση μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας, δεν έχουμε προφανώς στο μυαλό μας ότι θα είναι ένας γενικευμένος πόλεμος μακράς διάρκειας, αλλά θα έχει τη μορφή ενός επεισοδίου. Επεισόδιο σημαίνει ότι πρέπει να είσαι έτοιμος για την επόμενη ημέρα του η οποία είναι διπλωματική, άρα πρέπει να έχεις μία στρατηγική ,πρώτον, αμυντική, αποτρεπτική, στρατιωτική, δεύτερον, πολιτική και διπλωματική, διότι από το ένα πηγαίνεις στο άλλο εντός ωρών. Άρα έχει πάρα πολύ μεγάλη σημασία να αντιλαμβανόμαστε πώς λειτουργούν τα πράγματα.
Θα έλεγα ότι αρνητικό είναι και το γεγονός ότι παρά τη ρητορική μας επιμονή, επέκταση των χωρικών υδάτων δεν έχουμε κάνει πέραν των 6 μιλίων, πλην του Ιονίου, πλην δηλαδή της επέκτασης που έγινε μετά την οριοθέτηση της ΑΟΖ με την Ιταλία μέχρι το Ταίναρο. Βεβαίως, από την άλλη μεριά, δεν πρέπει να λησμονούμε ή να υποβαθμίζουμε το γεγονός ότι και η Τουρκία στο Αιγαίο έχει χωρικά ύδατα 6 ναυτικών μιλίων και στην Ανατολική Μεσόγειο –το συζητήσαμε και χθες με τον Γιάννη Βαληνάκη– αρχίζει να εφαρμόζει τα 12 ναυτικά μίλια στους χάρτες της, μετά από τα γεωγραφικά σημεία στα οποία αντιστοιχούν ελληνικά νησιά ας το πω έτσι. Πάντως δεν υπάρχει σαφής νομική πράξη τουρκική για τα 12 ναυτικά μίλια στη Μεσόγειο κατά το μέτρο που αφορά τις διμερείς σχέσεις. Βέβαια δεν έχουμε οριοθετήσει υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ όχι μόνο με την Τουρκία, αλλά και με τη Λιβύη -καλά το παράνομο τουρκολιβυκό μνημόνιο, αλλά εκκρεμεί και η δική μας οριοθέτηση – και με την Αλβανία παρότι η κυβέρνηση Κώστα Καραμανλή με τη Ντόρα Μπακογιάννη είχε κάνει μία πολύ μεγάλη κίνηση, είχε υπογραφεί μία συμφωνία η οποία ακυρώθηκε από το αλβανικό συνταγματικό δικαστήριο και στη συνέχεια η Αλβανία υπαναχώρησε και τώρα περιμένουμε να εφαρμοστεί στην πράξη η συμφωνηθείσα προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, αλλά αυτό δεν έχε γίνει.
Βέβαια όλα αυτά τα χρόνια δεν έχουμε εκμεταλλευτεί τους υποθαλάσσιους ορυκτούς πόρους μας, ούτε την Ελλάδα ούτε στην Κύπρο, γιατί στην Κύπρο γίνεται πολύ μεγάλη συζήτηση για την αξιοποίηση, για την παραχώρηση, για την έρευνα, αλλά εκμετάλλευση δεν έχουμε. Ο μόνος χώρος που είναι υπό εκμετάλλευση είναι ο Πρίνος, εντός ελληνικών χωρικών υδάτων και πρέπει να σας πω ότι και αυτός λίγο τυχαία εξακολουθεί να είναι ενεργός, γιατί ανέλαβα καθήκοντα Υπουργού Ανάπτυξης τότε και Ενέργειας, το 1999, λίγο πριν αποφασισθεί το οριστικό κλείσιμο του Πρίνου και λειτουργεί με το παράδοξο σχήμα της παραχώρησής του στον συνεταιρισμό των εργαζομένων του, γιατί δεν μπορούσαμε να κάνουμε καμία άλλη κίνηση για να διατηρηθεί εν λειτουργία χωρίς παραχωρησιούχο, γιατί είχαν αποχωρήσει οι παραχωρησιούχοι το 1999. Μία μεγάλη εταιρία, τώρα πια διεθνής, η οποία παίζει ρόλο και στο Ισραήλ, ελληνικής προέλευσης, γεννήθηκε από τους μηχανικούς του έργου αυτού, υπαλλήλους, οι οποίοι προσελήφθησαν από τον συνεταιρισμό των εργαζομένων στην Καβάλα. Ένας νόμος που ψηφίστηκε όχι μόνο από την κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ τότε, αλλά και από τη Νέα Δημοκρατία.
Βέβαια αρνητικό είναι και το τουρκολιβυκό μνημόνιο, παρότι εμείς το αμφισβητούμε με επιχειρήματα πολύ ισχυρά, κυρίως όμως, όπως προανέφερα, η διόγκωση και η συστηματοποίηση των μονομερών τουρκικών διεκδικήσεων.
Η ανατροπή της δημογραφικής ισορροπίας, το 1974 η Ελλάδα ήταν 11 εκατομμύρια και η Τουρκία 33, για να έχουμε μία αίσθηση και βέβαια όλα αυτά που είπα για την Τουρκία.
Πρέπει να αναφέρω για λόγους ιστορικούς ότι έχει εμπεδωθεί φυσικά, με τη πάροδο του χρόνου, η τουρκική στρατιωτική κατοχή στο βόρειο τμήμα της Κύπρου, με ό,τι αυτό συνεπάγεται, εποικισμός, τουρκοκυπριακή μη αναγνωρισμένη οντότητα, μη αναγνωρισμένη αλλά υπάρχει.
Τώρα έρχομαι το δεύτερο ερώτημα, πώς συγκροτήθηκε η εθνική στρατηγική της μεταπολίτευσης και πώς υιοθετήθηκε από όλα τα κόμματα, πάντως σίγουρα από το αρχικό ιστορικό δίδυμο Κωνσταντίνος Καραμανλής – Ανδρέας Παπανδρέου και μετά προσέθεσαν όλοι οι διατελέσαντες κοινοβουλευτικοί πρωθυπουργοί τη δική τους συμβολή. Αυτή η στρατηγική έχει, εν πολλοίς, συγκροτηθεί μέσα από την πίεση των γεγονότων. Δηλαδή η θέση ότι αναγνωρίζουμε μία νομική διαφορά, την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας στο Αιγαίο και για αυτήν θα προσφύγουμε στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, αυτή είναι μία θέση του 1976. Εάν ζούσε ο Πέτρος Μολυβιάτης θα μας τα έλεγε τώρα, εάν αποφάσιζε να μιλήσει για αυτά, αλλά ο Κωνσταντίνος Καραμανλής τότε αναγκάστηκε να αντιδράσει με την Ελλάδα να μην είναι ακόμη μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, να είναι εκτός στρατιωτικού σκέλους του ΝΑΤΟ τη στιγμή εκείνη, με το Χόρα, και τότε αποφάσισε να προσφύγει στο Συμβούλιο Ασφαλείας, να προσφύγει και στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης με ασφαλιστικά μέτρα και κύρια προσφυγή για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας, δεν υπήρχε ΑΟΖ τότε, στο Αιγαίο, όχι στην Ανατολική Μεσόγειο, το Καστελόριζο και το συγκρότημά του είναι Ανατολική Μεσόγειος, και τότε διαμορφώνεται αυτή η θέση που είναι η εθνική στρατηγική την οποία επαναλαμβάνει μετά ο Ανδρέας Παπανδρέου, επαναλαμβάνουν όλοι ας πούμε μέχρι το 1999, μέχρι το Ελσίνκι και τις πρωτοβουλίες που πήρε ο Κώστας Σημίτης οι οποίες είχαν όμως μικρή σχετικά διάρκεια.
Δεν πρόκειται, στην πραγματικότητα, για μία στρατηγική που έχει συζητηθεί σε κάποιο τραπέζι μεταξύ των ελληνικών πολιτικών δυνάμεων, έστω των συστημικών, των κυβερνητικών, αλλά είναι μία αλληλουχία ενεργειών που έχουν γίνει από όλες τις κυβερνήσεις με πανομοιότυπο λίγο ή πολύ τρόπο και έτσι συγκροτείται εκ των πραγμάτων μία εθνική στρατηγική με μεγάλη εμμονή στο διεθνές Δίκαιο. Αλλά όπως λέει και ο Γιάννης Βαληνάκης το διεθνές Δίκαιο, το λέω και εγώ πολύ συχνά, συνιστά αρχή, principe, ή ισχυρισμό, αλλά δεν είναι μία ολοκληρωμένη στρατηγική. Ως εκ τούτου έχουμε μία εθνική στρατηγική κατά την έννοια που έχουμε και στο Κυπριακό, αυτό που έχει αποδεχτεί ο Μακάριος το 1977 και ο Κυπριανού το 1979 σε συμφωνίες υψηλού επιπέδου, δικοινοτική διζωνική Ομοσπονδία και αυτή προέκυψε τότε ως στρατηγική για το Κυπριακό, δεν έγινε ποτέ μία βαθύτερη συζήτηση να δούμε τι σημαίνει αυτό και πώς να το χειριστούμε.
Το ερώτημα είναι τώρα, για να επιταχύνω και να μην σας κουράζω ιδιαιτέρως, μπορεί να συγκροτηθεί τώρα μία ολοκληρωμένη εθνική στρατηγική στα νέα διεθνή συμφραζόμενα, με μία Ευρώπη που αναζητά τον ρόλο της, με μία Δύση που αναζητά τη στρατηγική της υπόσταση, με μία Αμερική η οποία εκπλήσσει τους άλλους και τον εαυτό της; Διότι έχει αυτή την ικανότητα τώρα, να εκπλήσσει τον σύμπαντα κόσμο και τον εαυτό της. Φοβούμαι ότι δεν υπάρχουν οι προϋποθέσεις στο εσωτερικό πολιτικό μέτωπο. Δεν ξέρω αν είναι εύκολο. Υπό τις παρούσες συνθήκες, με την παρούσα δηλαδή κατανομή δυνάμεων είτε πριν είτε μετά από εκλογές, οι κύκλοι οι εκλογικοί είναι ένα δεδομένο της δημοκρατίας, δεν βλέπω να είναι εφικτή μία συναίνεση εις βάθος η οποία θα μας επέτρεπε να προφυλάξουμε την εξωτερική πολιτική και την πολιτική ασφάλειας και άμυνας από τις σειρήνες της δημαγωγίας, της προχειρότητας, του λαϊκισμού, της συγκυριακής προσέγγισης που είναι έμφυτες και εγγενείς στη δημοκρατία. Δεν είναι ένα παθολογικό φαινόμενο, είναι ένα γενετικό φαινόμενο της σύγχρονης δημοκρατίας, άρα έχει πάρα πολύ μεγάλη σημασία να δημιουργηθούν σοβαρά αντισώματα απέναντι στον λαϊκιστικό ψευδοπατριωτισμό, να επιμείνουμε στην ανάγκη ενημέρωσης της ειδικής κοινής γνώμης πρωτίστως, των διπλωματών, των ακαδημαϊκών, των στρατιωτικών, των δημοσιογράφων, αλλά και της γενικής κοινής γνώμης και η συμβολή του βιβλίου είναι πάρα πολύ σημαντική.
Βέβαια να επιμείνουμε σε κάτι που δεν είναι καθόλου, μα καθόλου αυτονόητο, πως όπως αποδίδεται η φράση στον Διονύσιο Σολωμό, παρότι είναι αμφίβολο εάν την έχει πει, την έχει πει ο εκδότης του, όπως θα μπορούσε ο κύριος Σιδέρης να βάλει μία φράση στο στόμα του Γιάννη Βαληνάκη τώρα, ότι εθνικό είναι το αληθές, άρα πρέπει να λέμε την αλήθεια. Ξέρετε, το να λες την αλήθεια μπορεί να βλάψει το εθνικό συμφέρον κάποια στιγμή, αλλά πρέπει να βρεις έναν τρόπο να λες την αλήθεια στον εαυτό σου και εν προκειμένω στον συλλογικό εθνικό εαυτό σου. Άρα χρειαζόμαστε διαδικασίες και θεσμούς και έναν πολιτικό πολιτισμό που θα μας επιτρέψει να το πετύχουμε αυτό.
Είναι δυνατόν να συζητάμε για θαλάσσιες ζώνες, για να γίνω ακόμη πιο συγκεκριμένος, εν προκειμένω για υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ και για άσκηση των συναφών κυριαρχικών δικαιωμάτων, χωρίς οριοθέτηση όπως προβλέπει η Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας στα άρθρα 74 και 83, και χωρίς ανακήρυξη για την ΑΟΖ; Γιατί στην υφαλοκρηπίδα έχουμε κυριαρχικά δικαιώματα ipso facto et ab initio όπως λέμε στα λατινικά, δηλαδή στην πραγματικότητα εξαρχής και αφ’ εαυτού γεννιούνται τα δικαιώματα αυτά, αφ’ εαυτόν. Μπορούμε να πετύχουμε οριοθέτηση χωρίς να εφαρμόσουμε τη διαδικασία που προβλέπει το Διεθνές Δίκαιο, δηλαδή χωρίς διαβούλευση με τις παρακείμενες και αντικείμενες χώρες, χωρίς διαπραγμάτευση, χωρίς συμφωνία, όπως πετύχαμε με την Ιταλία και την Αίγυπτο ή έστω χωρίς προσφυγή στη διεθνή δικαιοσύνη;
Ας το πούμε καθαρά, πόση σημασία έχει ο νόμος που κάναμε το 2011 όταν ήμουν Υπουργός Οικονομικών και Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης, ο λεγόμενος νόμος Μανιάτη, για τα απώτερα όρια της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ αφής κηρυχθεί με βάση τη μέση γραμμή και την πλήρη επήρεια των νησιών; Αυτό υιοθετεί τώρα ο θαλάσσιος χωροταξικός σχεδιασμός, τον νόμο του 2011, συν αυτά που έχουν γίνει με την Ιταλία και την Αίγυπτο, αλλά με χωρικά ύδατα 6 ναυτικών μιλίων και 12 στο σημείο που είπαμε. Αυτό από μόνο του σημαίνει κάτι για τα κυριαρχικά δικαιώματα; Όχι, δεν γεννάται κυριαρχικό δικαίωμα. Μάλλον στην υφαλοκρηπίδα υπάρχει, αλλά δεν μπορεί να ασκηθεί χωρίς οριοθέτηση, στην ΑΟΖ δεν υπάρχει καν γεγενημένο, πρέπει να ανακηρυχθεί.
Άραγε μήπως πριν από την οριοθέτηση και την άσκηση των συναφών κυριαρχικών δικαιωμάτων και την αξιοποίηση των θαλασσίων ζωνών της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ πρέπει να έχουν λυθεί όλα τα ζητήματα που θέτει μονομερώς η Τουρκία ή να έχουν αρθεί οι μονομερείς ισχυρισμοί; Δηλαδή πρέπει να έχει πάψει να τίθεται το ζήτημα της αποστρατικοποίησης, της σύνδεσής της με την κυριαρχία των γκρίζων ζωνών, της έκτασης των χωρικών υδάτων, το casus belli, ο εναέριος χώρος των 10 ναυτικών μιλίων με χωρικά ύδατα 6 ναυτικών μιλίων, τα ζητήματα του FIR Αθηνών, τα ζητήματα έρευνας και διάσωσης από τα οποία προέκυψε η κρίση των Ιμίων, τα ζητήματα τοποθέτησης καλωδίων από τα οποία προέκυψε η κρίση στην Κάσο πριν λίγους μήνες ή μήπως πρέπει να προταχθεί πράγματι αυτό που είναι νομικά αναγνωρισμένη διαφορά και πρέπει να πάει στη διεθνή δικαιοσύνη, που είναι η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ και μόνον αυτό. Άλλωστε δεν μπορεί να πάει και τίποτε άλλο, διότι με τις δηλώσεις που είχα υπογράψει ως Υπουργός Εξωτερικών στις 15 Ιανουαρίου του 2015, ζητήματα που σχετίζονται με την εθνική ασφάλεια, την εδαφική υπόσταση και την οριοθέτηση δεν μπορούν να πάνε μονομερώς στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, δεν μπορούν να πάνε ούτως ή άλλως στο Διεθνές Δικαστήριο του Δικαίου της Θάλασσας του Αμβούργου, ελλείψει αναγνωρισμένης δικαιοδοσίας. Μπορούν να πάνε μόνο εάν συμφωνήσουμε ενσυνειδήτως, ρητά με συνυποσχετικό και ξέρουμε τι κάνουμε και το υπογράφουμε, δεν μπορούμε να πάμε ανεπίγνωστα. Αυτό θέλαμε να πετύχουμε τότε, να αποτραπούν ανεπίγνωστες και τυχαίες εξελίξεις οι οποίες θα μπορούσαν να έχουν ξεκινήσει πολύ αθώα και ήπια από την Αλβανία και μετά να έχει δημιουργηθεί ένα δεδομένο.
Επίσης έχουμε ποτέ συζητήσει, έστω σε ένα επίπεδο διακομματικό, ποιες παραδοχές έχει κάνει η Ελλάδα μέσω των συμφωνιών με Ιταλία και Αίγυπτο; Δηλαδή ποιες αρχές έχουμε εφαρμόσει, ποια κριτήρια; Τι έχουμε δεχθεί για τα νησιά; Τι έχουμε δεχθεί για τη μέθοδο; Τι έχουμε δεχθεί για το δικονομικό σύστημα επίλυσης διαφορών;
Έχει πολύ μεγάλη σημασία να σημειωθεί τι κυρίως συζητούσαμε στις διερευνητικές επαφές που επιβάλει το διεθνές Δίκαιο από το 2002 έως το 2013 και τι άλλαξε το 2013 που ανέλαβα το Υπουργείο Εξωτερικών; Το τονίζει ,είχε την καλοσύνη αυτή, ο Γιάννης Βαληνάκης. Ξέρετε, σε 52 γύρους στην πραγματικότητα συζητούσαμε μόνον την έκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων στο Αιγαίο, ούτε καν στη Μεσόγειο, στην οποία όλες οι χώρες έχουν 12 ναυτικά μίλια, πλην της Ελλάδος και εν μέρει της Τουρκίας. Στο Αιγαίο ούτως ή άλλως αν μη τι άλλο έχουμε 6 και οι δύο, στο στενά νοούμενο, στο γεωγραφικά νοούμενο Αιγαίο. Άρα έχει πάρα πολύ μεγάλη σημασία να πούμε ότι τότε, το 2013 δηλαδή, από τον 53ο γύρο πάψαμε να μιλάμε για τα χωρικά μας ύδατα που είναι κυριαρχία, που είναι δικαίωμα της χώρας για το οποίο δεν επιτάσσεται όταν υπάρχει επάρκεια χώρου διαβούλευση και συμφωνία, πάψαμε να μιλάμε μόνο για το Αιγαίο, προσθέσαμε τη Μεσόγειο, πάψαμε να μιλάμε μόνο για την υφαλοκρηπίδα, προσθέσαμε και την αποκλειστική οικονομική ζώνη. Αυτό είναι μία σημαντική εξέλιξη.
Προσθέσαμε και κάτι άλλο ξέρετε, προσθέσαμε μία ερώτηση προς την άλλη πλευρά. Ποιον κανόνα αναφοράς θα δεχόσασταν; Διότι λέμε με πολύ μεγάλη έμφαση, ακαίρως ευκαίρως, η Ελλάδα έχει υπογράψει τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας και την επικαλείται, αλλά η Τουρκία δεν την έχει υπογράψει. Ναι, η Τουρκία δεν την έχει υπογράψει όντως, δεσμεύεται από το περιεχόμενό της ως εθιμικό Διεθνές Δίκαιο που είναι και πιο ισχυρό μερικές φορές, αλλά και το Ισραήλ δεν την έχει υπογράψει και οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν την έχουν υπογράψει. Δηλαδή όταν λέμε η Τουρκία δεν έχει υπογράψει τη σύμβαση, δεν είμαστε ακριβείς, το ακριβές είναι και η Τουρκία, όπως η Ηνωμένες Πολιτείες, όπως και το Ισραήλ, δεν έχει υπογράψει τη σύμβαση.
Ποιον κανόνα αναφοράς λοιπόν, θα περίμενε να πει κανείς τη σύμβαση, μα δεν την έχει υπογράψει, τους κανόνες του εθιμικού διεθνούς Δικαίου που ταυτίζονται με τη σύμβαση και απαντά η Τουρκία, αποδέχομαι ως κανόνα αναφοράς τη νομολογία των διεθνών δικαιοδοτικών οργάνων. Τι είναι αυτή η νομολογία των διεθνών δικαιοδοτικών οργάνων; Μήπως είναι η νομολογία του Συμβουλίου Επικρατείας με χιλιάδες αποφάσεις κάθε χρόνο, με αντιφατικές αποφάσεις; Είναι η νομολογία του Αρείου Πάγου; Η νομολογία είναι ουσιαστικά 30 αποφάσεις. Η επιστήμη τις ξέρει τις αποφάσεις αυτές, τις έχει ταξινομήσει, τις έχει αναλύσει, έχει αναδείξει τις αρχές, ξέρουμε ποιο είναι το πλαίσιο αναφοράς.
Αναφέρθηκα στη σημασία των δηλώσεων της 15ης Ιανουαρίου του 2015, παραμονές εκλογών, αλλά δεν ήθελα να το αφήσω για την επόμενη κυβέρνηση και βέβαια μετά το 2019, μετά τις εκλογές, μετά την αλλαγή του πολιτικού σκηνικού έχουμε μία σειρά από επιστολές τουρκικές και από απαντήσεις ελληνικές στον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών. Τα θέματα, για να έχουμε μία αίσθηση, που αναδεικνύονται είναι κατά βάση δύο. Το ένα είναι η τουρκική πρόταση για περιφερειακή συμφωνία οριοθέτησης στη Μεσόγειο, από την οποία εξαιρεί μόνον την Κυπριακή Δημοκρατία, την «Ελληνοκυπριακή διοίκηση της νοτίου Κύπρου», όπως τη λέει, αλλά την Ελλάδα δεν την εξαιρεί και ενδεχομένως θα μπορούσε να δεχθεί και την Κύπρο υπό κάποιες προϋποθέσεις. Το δεύτερο θέμα είναι αυτό που σας είπα, τη σύνδεση της αποστρατικοποίησης με την κυριαρχία, το οποίο έχει απαντηθεί κατά τρόπο άμεσο και πλήρη και βέβαια επικαλείται το Πρωτόκολλο της Βέρνης πάντα, του 1976, που αφορά το Αιγαίο, όπως όλα αφορούσαν το Αιγαίο και το μνημόνιο Παπούλια-Γιλμάζ.
Άρα υπάρχει και μία δική μας διαφορά προσέγγισης και κλίματος. Υπάρχει μία περίοδος, 2019-2023, θα έλεγα απόστασης και τριβής και μία περίοδος δεύτερη, 2023-2025, η οποία περιλαμβάνει διάλογο και προσέγγιση που τώρα βεβαίως φθάνει ενώπιον του ερωτήματος, τι γίνεται με την ηλεκτρική διασύνδεση, τι γίνεται με το θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό; Για να έχουμε μία αίσθηση, η λεγόμενη γαλάζια πατρίδα ως έκταση που αποτυπώνει σε χάρτες η Τουρκία, είναι 460.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Ο θαλάσσιος χωροταξικός σχεδιασμός, ο ελληνικός, είναι 480.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα, δηλαδή οι εκτάσεις είναι πολύ μεγάλες και φιλόδοξες, ένθεν κακείθεν.
Βεβαίως, και κλείνω με αυτό, αυτά όλα έχουν σημασία εάν τα μεταφέρουμε στο επίπεδο της πολιτικής ασφάλειας και άμυνας. Ξέρετε, η Ελλάδα δεν σοκάρεται τόσο πολύ από αυτά που συμβαίνουν στις Ηνωμένες Πολιτείες, στην Ευρώπη, στη Δύση, γιατί πάντα είχε το δικό της υβριδικό, ειδικό πρόβλημα. Το δόγμα ασφάλειας το ελληνικό αφορούσε την Τουρκία, δεν αφορούσε τη Ρωσία ή τη διεθνή τρομοκρατία, δηλαδή το δόγμα του ΝΑΤΟ, είχε τη δική της εθνική προτεραιότητα. Αυτή δεν θίγεται, άρα η δική μας έκπληξη είναι μικρότερη σε σχέση με την έκπληξη άλλων δυτικών χωρών. Βέβαια το ερώτημα είναι, θα μπορούσαμε άρα να επενδύσουμε και κάπου αλλού; Κάπου που δεν είναι Ευρωπαϊκή Ένωση, δεν είναι ΝΑΤΟ, δεν είναι Ηνωμένες Πολιτείες; Θα μπορούσαμε να τα υποκαταστήσουμε αυτά από διμερείς συμμαχίες με το Ισραήλ, με τη Γαλλία; Αυτά μπορούν να λειτουργήσουν από μόνα τους ή χωρίς όλα τα άλλα αυτά δεν σημαίνουν τίποτα; Είναι μία απάντηση που οφείλουμε να δώσουμε στον εαυτό μας κάποια στιγμή.
Άρα διερευνητικές επαφές για την οριοθέτηση και μόνο υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ στο Αιγαίο και τη Μεσόγειο, με κανόνα αναφοράς τη νομολογία, δηλαδή το Διεθνές Δίκαιο, είμαστε υποχρεωμένοι να κάνουμε, το επιβάλει το Διεθνές Δίκαιο. Εξακολουθεί να ισχύει η θέση για τη Χάγη μόνο για την οριοθέτηση, θα δούμε εάν μπορεί η οριοθέτηση να προταχθεί και να «ξεκλειδώσει» τα άλλα προβλήματα. Πρέπει να δώσουμε μία φορά απάντηση στο εάν αναγνωρίζουμε ότι η Τουρκία έχει κάποια θέση στο Αιγαίο και κάποια θέση στη Μεσόγειο, έχει και αυτή κάποιες ακτές, είναι μία παράκτια χώρα. Πρέπει να δούμε ζητήματα που τα έχουμε λίγο υποβαθμίσει, δηλαδή η Λιβύη δεν μετέχει μόνο στο παράνομο τουρκολιβυκό μνημόνιο, εκκρεμεί και μία διμερής συμφωνία δική μας με τη Λιβύη και πρέπει να πω ότι η προκήρυξη οικοπέδων που έκανε πριν από λίγες εβδομάδες, σέβεται την ελληνική νομοθεσία για τα απώτερα όρια της ΑΟΖ. Επιπλέον αυτού έχει και μία παράδοση, ήδη από την εποχή του Καντάφι, να προσφεύγει στο Διεθνές Δικαστήριο και βέβαια έχει πάρα πολύ μεγάλη σημασία να αντιληφθούμε ότι τη στρατηγική μας τη διαμορφώνουμε στην Ελλάδα, τη διαμορφώνουμε στην Αθήνα, τη διαμορφώνουμε στη Λευκωσία.
Τελευταία φορά που είχα την τύχη και την τιμή να μετάσχω επισήμως σε Εθνικό Συμβούλιο Κυπριακό, της Ελληνοκυπριακής πλευράς στη Λευκωσία, επειδή όλους τους πρωταγωνιστές τους γνωρίζω δεκαετίες και επειδή ήμουν και εγώ νέος και γέρασα, είπα ότι η λύση είναι εδώ μέσα, εδώ πρέπει να πούμε εάν μπορούμε να διαμορφώσουμε ένα σχήμα και μετά να αγωνιστούμε να το προωθήσουμε και να το επιβάλουμε. Αυτό, σε πολύ μεγάλο βαθμό, ισχύει και για την ελλαδική όψη της ενιαίας εθνικής στρατηγικής.
Άρα λοιπόν η μεγάλη εισφορά του Γιάννη Βαληνάκη και του βιβλίου του, είναι ότι μας βάζει και τα σκεφτόμαστε όλα αυτά. Προκαλεί έναν συνολικό και εις βάθος αναστοχασμό και μας καλεί να τοποθετηθούμε με ευθύτητα, ειλικρίνεια και βεβαίως με γνώση και εγκυρότητα, γιατί οι εύκολοι ερασιτεχνισμοί, όπως και οι εύκολες ρητορείες, δεν είναι πατριωτικές, αλλά είναι υπονομευτικές της εθνικής ασφάλειας και προοπτικής.-
