Το Δίκτυο για το Καθολικό Άνευ όρων Βασικό Εισόδημα (ΚΑΒΕ) είναι ένα κίνημα που ξεκίνησε το 1986 και σήμερα έχει εξελιχθεί σε παγκόσμιο, με δημοψηφίσματα για την εφαρμογή του, ένταξή του σε προγράμματα πολιτικών κομμάτων και σε πειραματικές εφαρμογές του σε χώρες και πόλεις.
Το ΚΑΒΕ δεν είναι φιλανθρωπία, ούτε βοήθημα, ούτε κόστος ή επίδομα σε ειδικές κατηγορίες ανθρώπων. Είναι θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα που δίνεται σε όλους, εφ όρου ζωής, για το απλό γεγονός ότι έχουν γεννηθεί και συμμετέχουν σε ανθρώπινη κοινωνία. Είναι καθολικό (δίνεται σε όλους), ανεπιφύλακτο (δεν υπάρχουν προϋποθέσεις παροχής του), ατομικό (δίνεται σε κάθε άτομο), επαρκές (διασφαλίζει αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης και συμμετοχής στην κοινωνία). Δεν έχει καμιά σχέση και δεν αντικαθιστά το κοινωνικό κράτος πρόνοιας και τα κοινωνικά επιδόματα, αλλά τα συμπληρώνει.
Στο άρθρο 25 της Οικουμενικής Διακήρυξης του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, αναφέρεται το δικαίωμα που έχει ο καθένας σε ένα βιοτικό επίπεδο ικανό να εξασφαλίσει στον ίδιο και στην οικογένειά του υγεία και ευημερία και ειδικότερα τροφή, ρουχισμό, κατοικία, ιατρική περίθαλψη, όπως και τις απαραίτητες κοινωνικές υπηρεσίες. Το ΚΑΒΕ θα είναι η υλοποίηση και συγκεκριμενοποίηση αυτού του δικαιώματος.
Οι τεχνολογικές εξελίξεις και η αυτοματοποίηση, αφήνουν όλο και περισσότερους ανθρώπους χωρίς εργασία. Οι θέσεις εργασίας γίνονται όλο και πιο επισφαλείς. Αλλά ακόμη και μια θέση εργασίας σήμερα δεν αποτελεί εγγύηση μιας αξιοπρεπούς ζωής ή μιας ελεύθερης ύπαρξης. Κανείς δεν νοιώθει ασφαλής σήμερα στον κόσμο. Εκατομμύρια και εκατομμύρια ανθρώπων, ζουν μια ανασφαλή ζωή. Όλα αυτά έχουν επιπτώσεις. Ο Π.Ο.Υ εκτιμά ότι το 2020 οι κρίσεις πανικού και η κατάθλιψη θα είναι οι βασικές ασθένειες στον “ανεπτυγμένο” κόσμο.
Το ΚΑΒΕ απαντά σ αυτές τις προκλήσεις. Βοηθά να πάρουμε τη ζωή μας στα χέρια μας. Είναι θεμέλιο πάνω στο οποίο μπορείς να χτίσεις τη ζωή σου με ελευθερία, ώστε να κάνεις αυτό που πραγματικά θέλεις. Θα είναι μια κοινωνική επανάσταση. Οι άνθρωποι θ αρχίσουν να αξιολογούν και να κατευθύνουν τη ζωή τους, όχι με βάση τι κερδίζουν σαν αντάλλαγμα για τις υπηρεσίες τους, αλλά με βάση τις εσωτερικές τους ανάγκες και το τι μπορούν να συνεισφέρουν στην ανθρωπότητα. Θα αποσυνδεθεί η εργασία και η επιβίωση απ την μισθωτή εργασία. Υπάρχουν διάφορα είδη εργασιών: τα οικιακά, η φροντίδα ανθρώπων στο σπίτι, η εθελοντική εργασία…
Το ΚΑΒΕ θα συνεισφέρει στην εξάλειψη της απόλυτης φτώχειας, στη ριζοσπαστική αλλαγή της κατάστασης των γυναικών, στη μείωση των ψυχικών ασθενειών και των κοινωνικών συγκρούσεων, στην αύξηση της ελευθερίας των ανθρώπων, στην καλύτερη διαπραγμάτευση εργασιακών συνθηκών κοκ.
Οι λύσεις που προσφέρει το ΚΑΒΕ έχουν κάνει διασημότητες, επιστήμονες και γνωστούς ανθρώπους του κεφαλαίου να ταχθούν υπέρ της θέσπισής του.
Παρ όλα αυτά ακούγονται φωνές από διάφορες πλευρές ότι το ΚΑΒΕ θα συνεισφέρει ώστε οι άνθρωποι “να μην ενδιαφέρονται να εργαστούν και θα τεμπελιάζουν”. Αυτό θυμίζει την εποχή μιας άλλης μεγάλης κατάκτησης της ανθρωπότητας, την εποχή της πάλης για την καθιέρωση του 8ωρου εργασίας, όταν τις παραμονές των μεγάλων διαδηλώσεων το 1866 στην Αμερική, οι εφημερίδες είχαν πλημμυρίσει με άρθρα που έγραφαν ότι “το αίτημα θα έφερνε μείωση μισθών, φτώχεια και κοινωνική υποβάθμιση του εργάτη, θα έσπρωχνε τους εργάτες σε αλητεία και χαρτοπαιξία, βία, κραιπάλη και αλκοολισμό”.
Αν η φύση του ανθρώπου ήταν η τεμπελιά, αυτός δεν θα ξέφευγε ποτέ απ την κατάσταση του ζώου. Η εργασία ήταν αυτή που ξεχώρισε τους προγόνους μας απ τα ζώα και δημιούργησε στην κυριολεξία τον άνθρωπο. Η εργατικότητα και η δημιουργικότητα είναι λοιπόν στη φύση του ανθρώπου.
Είναι ικανός ο καπιταλισμός ν αλλάξει τη φύση του ανθρώπου και να τον μεταμορφώσει σε τεμπέλη; Όχι. Μπορεί μόνο να παρεμβάλλει τεράστιες δυσκολίες ανάμεσα στον άνθρωπο και την τάση του για δημιουργική, αποδοτική και ωφέλιμη εργασία και παρέχει “ευκαιρίες” στην τεράστια πλειοψηφία των ανθρώπων, μόνο για άχαρη, βασανιστική, αδιάφορη, ξένη προς τα ενδιαφέροντα εργασία, που έχει την έννοια “του μεροκάματου για λόγους επιβίωσης”.
Φυσικά για να έχει αληθοφάνεια ο μύθος των “τεμπέληδων ανθρώπων”, είναι αναγκαία μια εκπαίδευση αφυδατωμένη από παιδεία άξια των ανθρώπων, μια εκπαίδευση σαν αυτή που προσφέρει αφειδώς ο καπιταλισμός.
Το ΚΑΒΕ θ απελευθερώσει τη φύση του ανθρώπου και την τάση του για δημιουργική εργασία, θα του δώσει την ευκαιρία να εκφράσει τις ικανότητές του, τη φαντασία του, τη δημιουργικότητά του, να προσφέρει στην κοινωνία. Εργασία με την ευρύτερη έννοια είναι κάθε δραστηριότητα που πραγματοποιούμε στον κόσμο για να τον αλλάξουμε και να τον βελτιώσουμε. Λαμβάνοντας ένα ΚΑΒΕ, θα μπορούσαμε να αφιερώσουμε περισσότερο χρόνο σε δημιουργικές, εθελοντικές ή συνεργατικές εργασίες, απαραίτητες για μας τους ίδιους και για την κοινωνία, χωρίς να χρειάζεται να αμειβόμαστε γι’ αυτές. Το ΚΑΒΕ θα οδηγήσει σε μια αύξηση της παραγωγικότητας, της ελευθερίας και του πολιτισμού, χωρίς προηγούμενο.
Ο Μάρξ είχε παρατηρήσει κάτι ανάλογο, με τη γενίκευση της εργοστασιακής νομοθεσίας (Κεφάλαιο, τ.1, σελ 498, 505, 519-520):
“Η εργοστασιακή νομοθεσία, αυτή η πρώτη συνειδητή και σχεδιασμένη αντίδραση της κοινωνίας στην αυθόρμητη συγκρότηση του προτσές της παραγωγής της, είναι εξίσου αναγκαίο προϊόν της μεγάλης βιομηχανίας, όπως η μπαμπακερή κλωστή, τα αυτόματα μηχανήματα και ο ηλεκτρικός τηλέγραφος…
…Η εργοστασιακή νομοθεσία, σαν πρώτη παραχώρηση που αποσπάστηκε απ το κεφάλαιο…
..Αν από τη μια μεριά, η γενίκευση της εργοστασιακής νομοθεσίας έγινε αναπόφευκτη σαν μέσο σωματικής και πνευματικής προστασίας της εργατικής τάξης, από την άλλη, γενικεύει και επιταχύνει τη μετατροπή σκόρπιων προτσές εργασίας μικροσκοπικής κλίμακας σε συνδυασμένα προτσές εργασίας μεγάλης κοινωνικής κλίμακας, δηλ γενικεύει και επιταχύνει τη συγκέντρωση του κεφαλαίου και τη μονοκρατορία του εργοστασιακού συστήματος. Καταστρέφει όλες τις αρχαϊκές και μεταβατικές μορφές, που πίσω τους κρύβεται ακόμα εν μέρει η κυριαρχία του κεφαλαίου και τις αντικατασταίνει με την άμεση και απροκάλυπτη κυριαρχία του.
Γενικεύει έτσι και τον άμεσο αγώνα ενάντια σ αυτή την κυριαρχία. Ενώ στο κάθε εργαστήρι ξεχωριστά επιβάλλει την ομοιομορφία, την κανονικότητα, την τάξη και την οικονομία, αυξάνει, χάρη στο τεράστιο κέντρισμα που δίνουν στην τεχνική, ο περιορισμός και η ρύθμιση της εργάσιμης ημέρας, την αναρχία και τις καταστροφές της κεφαλαιοκρατικής παραγωγής γενικά, καθώς και την εντατικότητα της εργασίας και το συναγωνισμό των μηχανών με τον εργάτη. Καταστρέφοντας τις σφαίρες της μικρής παραγωγής και της δουλειάς στο σπίτι, καταστρέφει τα τελευταία καταφύγια των “υπεράριθμων” και μαζί την ως τα σήμερα ασφαλιστική δικλείδα του όλου κοινωνικού μηχανισμού. Οδηγώντας στο ωρίμασμα των υλικών όρων και του κοινωνικού συνδυασμού του προτσές της παραγωγής, οδηγεί στο ωρίμασμα των αντιφάσεων και των ανταγωνισμών της κεφαλαιοκρατικής του μορφής και επομένως οδηγεί ταυτόχρονα στο ωρίμασμα των μορφικών στοιχείων μιας καινούργιας κοινωνίας και των παραγόντων ανατροπής της παλιάς κοινωνίας”.
Πού θα βρεθούν τα χρήματα; Ποιος θα χρηματοδοτήσει το ΚΑΒΕ;
Σήμερα το φτωχότερο μισό του παγκόσμιου πληθυσμού, μοιράζεται λιγότερο από το 1% του παγκόσμιου πλούτου, ενώ το πλουσιότερο 10% έχει στα χέρια του το 89% του συνολικού πλούτου. Το 1% ελέγχει τα μισά περιουσιακά στοιχεία του πλανήτη. Ο σημερινός πλούτος “ανήκει” στους “νόμιμους” ιδιοκτήτες του, τις μεγάλες πολυεθνικές, τις παγκόσμιες τράπεζες και τα οικονομικά λόμπυ. Χρειάζεται μια αλλαγή στο μυαλό μας, μια αλλαγή στην κατανόηση των πραγμάτων.
Υπάρχει επαρκής πλούτος σε παγκόσμιο επίπεδο, έτσι ώστε όλος ο πληθυσμός της γης να ζει σε αξιοπρεπείς συνθήκες. Ο πλούτος αυτός έχει παραχθεί χάρη στις προσπάθειες όλων των προηγούμενων γενεών και ολόκληρης της κοινωνίας, άρα είναι κληρονομιά όλων. Τα επιτεύγματα των επιστημών και της τεχνολογίας, η εργασία και η εμπειρία γενεών και γενεών, με θεμελιώδη εργαλεία τις γλώσσες των λαών, έκαναν την ανθρωπότητα να λειτουργεί πάντα σαν ένα άτυπο πλανητικό εργοστάσιο, σαν μια επιχείρηση/οργανισμός, όπου ο κάθε λαός συνεισφέρει το δικό του μερίδιο.
[“Οι κουκίδες στο χάρτη που δείχνουν τον τόπο όπου παρουσιάζονται κάθε φορά οι καινοτομίες, μετακινούνται από ήπειρο σε ήπειρο, σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας της ανθρωπότητας”, Ιστορία της ανθρωπότητας της Unesco].
Το ΚΑΒΕ συνεισφέρει στη συνειδητοποίηση από τους ανθρώπους, της ανθρωπότητας σαν οντότητας και σαν φορέα δικαιωμάτων. Είναι ένα απ τα μικρά/τεράστια βήματα που πρέπει να γίνουν για ν αποκτήσει υλική/θεσμική υπόσταση η ανθρωπότητα σαν εργοστάσιο/επιχείρηση σε πλανητική κλίμακα, άξιο των ανθρώπων.
Το ΚΑΒΕ λοιπόν, σαν κοινωνικό μέρισμα, σαν μια απόδοση των προηγούμενων επενδύσεων της ανθρωπότητας, σαν επένδυση λόγω των χαρακτηριστικών του που αναφέρθηκαν προηγουμένως, μπορεί ν αποτελέσει επένδυση ενός ποσοστού των κερδών των μεγάλων επιχειρήσεων, σ αυτό (από 2-20% ανάλογα με το μέγεθος της επιχείρησης), σαν πρώτο βήμα επιστροφής στην κοινωνία των δικαιωμάτων της, που θα κατανέμεται μέσω μιας ειδικής τράπεζας.
Δεν είναι η πρώτη φορά που ο καπιταλισμός θα δεχθεί ένα χαλινάρι στην ακόρεστη δίψα του για εκμετάλλευση των ανθρώπων. Οι αγορές είναι η ιστορία των περιορισμών που τέθηκαν και τίθενται στη λειτουργία τους (ώρες εργασίας και 8ωρο, παιδική εργασία, συνθήκες υγιεινής και ασφάλειας, κοινωνική ασφάλιση…).
“Είναι σαφές ότι ο αγώνας για τη δικαιοσύνη δεν πρέπει ποτέ να εγκαταλείπεται εξ αιτίας της συντριπτικής δύναμης εκείνων που διαθέτουν τα όπλα και τα χρήματα και που φαίνονται ανίκητοι στην εμμονή τους να τα διατηρήσουν. Η δύναμη αυτή αποδείχθηκε επανειλημμένα ευάλωτη απέναντι σε ανθρώπινες αρετές λιγότερο μετρήσιμες από τις βόμβες και τα δολάρια: το ηθικό σθένος, την αποφασιστικότητα, την ενότητα, την οργάνωση, την αυτοθυσία, το πνεύμα, την εφευρετικότητα, το κουράγιο και την υπομονή. Κανένας ψυχρός υπολογισμός για τον συσχετισμό δυνάμεων δεν πρέπει ν αποθαρρύνει ανθρώπους που έχουν πειστεί για το δίκιο του αγώνα τους” (Η δύναμη που καμιά εξουσία δεν μπορεί να υποτάξει, του Χάουαρντ Ζιν).
Γιώργος Παπανικολάου
