Ο δήμος είναι μυκηναϊκή λέξη, με πολιτικό άρωμα. Στον Όμηρο η λέξη δήμος αναφέρεται στους κατοίκους μιας περιοχής και μάλιστα στους ισχυρούς γαιοκτήμονες, που ασκούσαν την εξουσία. Στις δημοκρατικές πόλεις, και κυρίως στην Αθήνα, η λέξη χρησιμοποιείται για να δηλώσει το λαό, τους ελεύθερους πολίτες και κατ’ επέκταση το πολίτευμα που στηρίζεται στο λαό, τη δημοκρατία (< δήμος + κράτος/κρατέω,-ώ).
Ειδικότερα, δήμοι ονομάζονταν στην αρχαία Αθήνα αι κατά μέρος κοινότητες, δηλ. οι 100 αρχικά και στη συνέχεια 174 «αστικές περιφέρειες» που αντιστοιχούσαν σε υποδιαιρέσεις των περίφημων 10 φυλών.
Δήμαρχος λοιπόν ήταν ο άρχων του δήμου (< δήμος + άρχω = εξουσιάζω), δηλ. ο προϊστάμενος ενός δήμου ή κοινότητας, ο οποίος διηύθυνε τις υποθέσεις του, τηρούσε τους καταλόγους, όριζε τους φόρους και εισέπραττε τα χρέη.
Στους Ρωμαίους αντίστοιχο αξίωμα είναι ο tribunus (plebis), στο οποίο έχει την αφετηρία της και η σημερινή χρήση της λέξης.
