Αριστοτέλης Ωνάσης ο διασημότερος Έλληνας του 20ού αιώνα ,συναντά τον Ηλία Καζάν σε νυχτερινό κέντρο της Νέας Υόρκης. Οι πελάτες είχανε φύγει, όπως και οι μουσικοί, τα γκαρσόνια μάζευαν τα τραπεζομάντηλα.
Στο τραπέζι έπιναν ακόμη ο Ωνάσης με τον Καζάν, δίπλα-δίπλα…Ο Χατζιδάκις κάπνιζε κι΄εγώ, τέντωνα τα΄αυτιά ν΄ακούσω τι λέγανε ο σμυρνιός κι ο ανατολίτης, τα δυό θεριά, είχε σχολιάσει ο συνθέτης…
Περασμένα μεσάνυχτα στο «Ετζίπσιαν Γκάρντεν», σκυλάδικο πολυτελείας της Νέας Υόρκης, όπου πριν λίγο μιά μπελιντάνσερ με τα ανατολίτικα κουνήματά της, είχε κάνει τον μαγαζάτορα, συμμαθητή του Αρίστου, να του θυμήσει κάποιο καφεσαντάν της Σμύρνης… Εγγλέζος το επώνυμό του και τώρα με τον μετρ μας ακουμπούσε στο τραπέζι ένα ταψί σοροπιασμένο μπακλαβά, παχουλό σαν τον Μάνο που έγλειφε τα δάχτυλά του…
«Αν δεν είχε συμβεί η συμφορά της Σμύρνης, ακόμα εκεί θα ήμουνα, υπόδουλος Ρωμιός», είπε ο σμυρνιός κι απανωτά ρώτησε τον ανατολίτη:
«Εσύ Ηλία, γιατί εγκατέλειψες τον Πόντο;».
Ο γαμψομύτης κούνησε το κεφάλι: «Για να μη μείνω ραγιάς».
«΄Ολοι, από τη στιγμή που ερχόμαστε στην Αμερική, είμαστε ραγιάδες του δολαρίου», συμπλήρωσε ο μαγαζάτορας και ο Ωνάσης σχολίασε:
«Η γιαγιά μου Γεσθημανή, που ήταν από την Ανατολία, έλεγε πως οι πιό βασανισμένοι και ηρωικοί Έλληνες είναι οι πόντιοι».
Ο Καζάν, λες κι΄ένιωσε πως πήρε μπόι, τεντώθηκε στη καρέκλα του κι΄είπε εγγλέζικα:
«Οι πόντιοι έχουν μέσα τους μια πληγή που αιμορροεί, αγκομαχούν αλλά βαδίζουν και σε μια στιγμή σταματούν, κάνουν αιμόπτυση και συνεχίζουν»…
«Και γιατί μας τά πες αμερικάνικα;» απόρησε ο Αρίστος.
«Γιατί εκφράζομαι καλύτερα με αυτά».
Ο Ωνάσης άπλωσε τα χέρια, το ίδιο κι΄ο Καζάν, αγκαλιάστηκαν, φιλήθηκαν σταυρωτά κι΄ο καταστηματάρχης έγνεψε στον μπουζουκτσή, που καθότανε παράμερα, να παίξει…
Και καθώς το μπουζούκι άρχισε να κελαιδάει, ο καταστηματάρχης κοίταξε τον παλιό συμμαθητή του και του είπε: « Έλα Αρίστο, να θυμηθούμε τη Ρόζα τη Σμυρνιά»…
(Το άρθρο και η φωτογραφία είναι πηγή από το προσωπικό ηλεκτρονικό αρχείο του Δημοσιογράφο και Συγγραφέα Δημήτρη Λυμπερόπουλο)
Ηλίας Καζάν – Καζαντζόγλου (Elias Kazan 7/9/1909 – 28/9/2003)
Σκηνοθέτης ελληνικής καταγωγής. Αμφιλεγόμενη προσωπικότητα του Χόλυγουντ. Από τη μια είναι ο δημιουργός κλασικών ταινιών όπως “Το λιμάνι της αγωνίας”, “Ανατολικά της Εδέμ” ενώ από την άλλη το 1952 συνεργάστηκε με την Επιτροπή Αντιαμερικανικών Δραστηριοτήτων, κατά την οποία κατέδωσε συναδέλφους του και συνέβαλε στην δημιουργία της λεγόμενης Μαύρης Λίστας του Χόλυγουντ – μελανή σελίδα στην πορεία της δημιουργίας του.
Γεννήθηκε το 1909 στην Κωνσταντινούπολη. Όταν ήταν τεσσάρων ετών η οικογένεια του μετανάστευσε στην Αμερική, όπου πλούτισε με το εμπόριο των χαλιών. Φοίτησε επί ένα χρόνο στη δραματική σχολή του Πανεπιστημίου Γέηλ, οι συμφοιτητές του στο Πανεπιστήμιο τον θυμούνται ως άνθρωπο μοναχικό.
Μετακόμισε στη Νέα Υόρκη με τη φιλοδοξία να γίνει ηθοποιός. Στην αρχή, όλοι τον αποθάρρυναν, λέγοντάς του πως δεν είχε ταλέντο. Όμως εξέπληξε τους πάντες επιδεικνύοντας μοναδικές ικανότητες υποκριτικής. Η ζωή του ηθοποιού δεν τον ικανοποιούσε και στα μέσα της δεκαετίας του ‘30 άρχισε να σκηνοθετεί για το θέατρο.
Το 1942 πήρε το βραβείο Πούλιτζερ για τη σκηνοθεσία του έργου “The skin of the teeth”, του Θόρντον Γουάϊλντερ. Σημείωνε τη μια επιτυχία μετά την άλλη, μεταξύ των οποίων η σκηνοθεσία των έργων “Ήτανε Όλοι τους Παιδιά μου”, ο “Θάνατος του Εμποράκου”, του Άρθουρ Μίλλερ και “Λεωφορείο ο Πόθος”, του Τενεσί Γουίλλιαμς.
Η συνεργασία του με τους Μίλλερ και Γουίλλιαμς τον καθιέρωσε σαν τον καλύτερο θεατρικό σκηνοθέτη της εποχής του. Ενώ βρισκόταν στο απόγειο της καριέρας του ως θεατρικός σκηνοθέτης ο Καζάν στράφηκε στο Χόλλυγουντ και δεν άργησε να επιδείξει και εκεί το ταλέντο του ως σκηνοθέτης κινηματογράφου.
Ήταν εκείνος που έκανε τον Μάρλον Μπράντο διάσημο, δίνοντάς του το 1954 τον πρώτο ρόλο στην ταινία “Το Λιμάνι της Αγωνίας”. Άλλες σκηνοθετικές του επιτυχίες είναι οι ταινίες “Αμέρικα Αμέρικα”, “Ανατολικά της Εδέμ” και “Βίβα Ζαπάτα” Μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος των ΗΠΑ στην δεκαετία του ‘30, ο Καζάν απογοητεύεται από τον σταλινισμό.
Με τις περίφημες “Δίκες της Μόσχας” στα τέλη του ‘30, το ποτήρι για τον Καζάν ξεχειλίζει. Εγκαταλείπει οριστικά το Κομμουνιστικό Κόμμα και μετατρέπεται σε έναν από τους δριμύτερους επικριτές του Κομμουνισμού.
Το1952 η Επιτροπή Αντικαμερικάνικων Υποθέσεων του γερουσιαστή Τζον Μακ Αρθι του ζητά να κατονομάσει συναδέλφους του από το αριστερών αποκλίσεων Actor’s Studio. Αρχικά αμφιταλαντεύεται αλλά τελικά ενδίδει. Στην λήψη της απόφασης που σημάδεψε αρνητικά όλη την μετέπειτα ζωή του, συντελεί η απειλή πως αν δεν κατέδιδε θα έμπαινε ο ίδιος στην διαβόητη μαύρη λίστα του Μακ Αρθι.
Για αυτή του την πράξη στο φίλο του Άρθουρ Μίλλερ δικαιολογήθηκε ως εξής:
“Μισώ τους κομμουνιστές εδώ και πολλά χρόνια. Γιατί, λοιπόν θα έπρεπε να καταστρέψω της καριέρα μου για να τους υπερασπισθώ. Θα θυσίαζα την σκηνοθετική μου καριέρα μόνο για κάτι στο οποίο πιστεύω”.
Εκτοτε, ο Αρθουρ Μίλερ όπως και πολλοί άλλοι φίλοι έκοψαν όλες τις γέφυρες μαζί του.
Το 1999 η Ακαδημία Κινηματογράφου αποφασίζει να βραβεύσει τον Καζάν με Όσκαρ για την συνολική προσφορά του στον κινηματογράφο. Στην τελετή απονομής ορισμένοι ηθοποιοί, όπως ο Εντ Χάρις και ο Νικ Νόλτε αρνούνται να τον χειροκροτήσουν.
Ο Αρθουρ Μίλερ με άρθρο-καταπέλτη επικρίνει την Ακαδημία για την επιλογή της. Με ποιον χαρακτηρισμό άραγε θα περάσει ο Ελία Καζάν στην ιστορία: του μεγάλου καλλιτέχνη ή του καταδότη;
Πέθανε στο σπίτι του στη Νέα Υόρκη το 2003. Ήταν 94 ετών.
Φιλμογραφία
1976 Ο τελευταίος μεγιστάνας
1972 Οι επισκέπτες
1969 Ο συμβιβασμός
1963 America, America
1961 Πυρετός στο αίμα
1960 Λάσπη στ’ αστέρια
1957 Μια μορφή μέσα στο πλήθος
1956 Baby Doll
1955 Ανατολικά της Εδέμ
1954 Το λιμάνι της αγωνίας
1953 Δραπέτες του τρόμου
1952 Viva Zapata!
1951 Λεωφορείο ο πόθος
1950 Πανικός στους δρόμους
1949 Πίνκι, η μιγάς
1947 Συμφωνία κυρίων
1947 Μεγάλο Κατηγορώ
1947 Θάλασσα από γρασίδι
1945 Ένα δέντρο μεγαλώνει στο Μπρούκλυν
1945 Watchtower Over Tomorrow (μικρού μήκους)
1937 The People of the Cumberland (μικρού μήκους)- ΄πηγή:Κινηματογραφική Λέσχη Γυθείου
