Με πέντε ελληνορθόδοξους ναούς και τη δική της «Αθήνα»
Του Σωτήρη Χατζημανωλή
Πριν το ταξίδι μας εκεί, γνώριζα για τη μοναδική (και συγκινητική) στιγμή, στις 25 Ιανουαρίου 2004, όταν ο τότε πρόεδρος της Κούβας Φιντέλ Κάστρο παρέδωσε στον Πατριάρχη το κλειδί του Αγίου Νικολάου της Αβάνας.
Ο Ναός αυτός ήταν το δώρο του λαού της Κούβας στην Ελληνορθόδοξη Εκκλησία της Αβάνας και τον Οικουμενικό Πατριάρχη κ. Βαρθολομαίο.
Ήθελα, λοιπόν, να επισκεφθώ τον ναό αυτό στην Αβάνα. Παράλληλα, όμως, ήθελα να μάθω και όσα περισσότερα στοιχεία μπορούσα για τους Έλληνες της Κούβας.
Υπενθυμίζω εδώ, ότι δεν ήταν μόνο η «Επανάσταση» που με έκανε να θέλω να επισκεφθώ τη συγκεκριμένη χώρα.
Ήταν και η χιώτικη καταγωγή μου. Νησί ναυτικών η Χίος και άκουγα από τους χωριανούς μου ναυτικούς πολλές ενδιαφέρουσες ιστορίες για την Κούβα. Ειδικά από τον μεγάλο μου αδελφό, Νίκο, που την είχε επισκεφθεί αρκετές φορές.
Αφού, λοιπόν, ολοκληρώσαμε το επίσημο σκέλος της επίσκεψής μας (σχεδόν τρεις εβδομάδες επισκεφθήκαμε κάθε σημείο της χώρας), μαζί με τον διευθυντή μας, Χριστόφορο Γκόγκο, και τη σύζυγό του, Μόνικα, αρχίσαμε να ψάχνουμε και για το ελληνικό στοιχείο της χώρας.
Πρώτος μας σταθμός η ελληνική εκκλησία της Αβάνας, ο καθεδρικός ναός Αγίου Νικολάου, στο ιστορικό κέντρο της κουβανικής πρωτεύουσας, δίπλα στην Πλατεία Αγίου Φραγκίσκου της Ασίζης.
Πήγαμε με τον Χριστόφορο και την Μόνικα στο ναό. Μια σχετικά μικρή, αλλά εντυπωσιακή εκκλησία.
Ήταν ανοιχτή και για καλή μας τύχη πέσαμε πάνω στον διάκονο Ευάγγελο (Κουβανός) ο οποίος μας έδωσε στα ελληνικά τις πρώτες πληροφορίες.
Στη συνέχεια, συναντηθήκαμε και με τον πατέρα Αθηναγόρα, Έλληνα, με καταγωγή από την Κολομβία. Είναι ο επικεφαλής της ελληνορθόδοξης εκκλησίας στην Κούβα.
Η ιστορία του συγκλονιστική. Η συνέντευξη έγινε στα όρθια, μέσα στο ναό, ενώ ο ίδιος δεν ήθελε να φωτογραφηθεί.
Μεταξύ άλλων, μας είπε: «Η διακονία μας στην Κούβα εντάθηκε την τελευταία πενταετία. Όταν ήρθαμε, υπήρχε μόνο ο κεντρικός Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου, που είχε εγκαινιάσει ο παναγιώτατος Οικουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίος, το 2004, και μία Κοινότητα που αντιμετώπιζε σε γενικές γραμμές αρκετές δυσκολίες. Ήταν η περίοδος που είχε φύγει, λόγω ασθενείας, ο προηγούμενος Αρχιερατικός Επίτροπος, ο π. Τιμόθεος Τόρρες, χωρίς να αντικατασταθεί από κάποιον άλλον.
Με τη βοήθεια των Ιερέων μας, θέσαμε εκ νέου τις βάσεις για την καλύτερη οργάνωση της τοπικής μας Εκκλησίας. Με χαρά διαπιστώναμε ότι μας προσέγγιζαν ολοένα και περισσότεροι Κουβανοί από τις πόλεις και τα χωριά για να γνωρίσουν την Ορθοδοξία. Σήμερα λειτουργούν πέντε Ενορίες, στις οποίες διακονούμε τρεις Ιερείς και δύο Διάκονοι, με μεγαλύτερη κοινότητα αυτή του Αγίου Νικολάου στην Αβάνα.
Το θαυμαστό γεγονός είναι ότι η νεολαία, περισσότερο από κάθε άλλο, έχει αγκαλιάσει με ιδιαίτερη θέρμη την Εκκλησία μας. Πρόκειται για παιδιά που έχουν βαπτισθεί κατά τη διάρκεια της δεκαετούς παρουσίας μας στην Κούβα.
Υπάρχουν όμως και οικογένειες που προσέρχονται στην πίστη μας από άλλες θρησκείες. Κυρίως από την επίσημη, κατά κάποιο τρόπο, θρησκεία της Κούβας, τη λεγόμενη «σαντερία», που ουσιαστικά είναι ένα μείγμα μαύρης αφρικανικής μαγείας με καθαγιασμένα χριστιανικά πρόσωπα. Επίσης, πολλοί Χριστιανοί μας προέρχονται από τις προτεσταντικές αιρετικές ομάδες.
Ορθόδοξες Κοινότητες έχουμε σε άλλες τέσσερις περιοχές της χώρας. Στο Ραντσουέλο, ένα χωριό πολύ σημαντικό για την ιστορία της Κούβας, που βρίσκεται περίπου τρεις ώρες μακριά από την Αβάνα, έχουμε Ορθόδοξη Ενορία. Οι Χριστιανοί μας αυτοί ανήκαν στη λεγόμενη Παλαιοκαθολική Εκκλησία. Όταν ο ιερέας τους προσήλθε με την αδελφή του και δύο φίλους του στην Ορθόδοξη Εκκλησία, τότε όλο το ποίμνιο τον ακολούθησε.
Την περίοδο αυτή κάνουμε μαθήματα σε είκοσι κατηχούμενους. Στο Ραντσουέλο, με δωρεά φίλου του Ιεραποστολικού Συνδέσμου, αγοράσαμε μία κατοικία, την οποία, παρά τις δυσκολίες που ανέκυψαν και τη μεγάλη γραφειοκρατία, τη διαμορφώνουμε σταδιακά σε Ιερό Ναό προς τιμήν του νεομάρτυρα Αγίου Γεωργίου του εξ Ιωαννίνων.
Γύρω στα 750 χιλιόμετρα ανατολικά της Αβάνας, δώδεκα ώρες δρόμο με το αυτοκίνητο, έχουμε ακόμη δύο Ορθόδοξες Ενορίες. Η μία είναι της Αγίας Παρασκευής στο κέντρο της πόλης Ολγκίν. Η ανέγερση του Ιερού Ναού της Αγίας Παρασκευής πραγματοποιήθηκε χάρη στη δωρεά ενός Έλληνα ευεργέτη από τον Καναδά, φίλου της Ιεραποστολής. Κατά την πανήγυρη του Ιερού Ναού προσέρχεται αρκετός κόσμος, ορθόδοξοι και μη, για να προσκυνήσει την εικόνα της Αγίας.
Ο Ιερός Ναός, αν και φαίνεται ως παρεκκλήσι, χωράει περίπου ογδόντα άτομα.
Μία ακόμη Ενορία έχουμε σε ένα απομακρυσμένο χωριό το Γουϊραδίτο, όπου έχουμε βαπτίσει είκοσι άτομα. Κάνουμε προσπάθειες να αποκτήσει και το χωριό αυτό τη δική του Εκκλησία, ώστε οι πιστοί μας να μπορούν να ασκούν τα λατρευτικά τους καθήκοντα.
Δυτικά της Αβάνας, σε απόσταση διακοσίων είκοσι χιλιομέτρων, σε μία πολύ σημαντική περιοχή για τον τουρισμό της Κούβας, έχουμε μία ακόμη Ορθόδοξη Κοινότητα που ιδρύθηκε από τον π. Τιμόθεο. Εκεί, ένας γιατρός βαπτίστηκε Ορθόδοξος με το όνομα Αλέξανδρος και, αργότερα, έγινε υποδιάκονος. Λόγω των σπουδών του στην Ιατρική, αν και ήθελε να πάει να σπουδάσει Θεολογία στην Ελλάδα, απαγορευόταν να φύγει από τη χώρα, διότι οι γιατροί στην Κούβα θεωρούνται ιδιαίτερα πολύτιμοι και εξαιρετικοί επιστήμονες.
Στην περιοχή αυτή δεν έχουμε εκκλησία ακόμη, αλλά προσευχόμαστε και, Θεού θέλοντος, με το πλήρωμα του χρόνου θα αναγείρουμε έναν Ιερό Ναό, ως το κέντρο μίας ενοριακής Κοινότητας. Για την ώρα, μεταβαίνει εκεί κάθε Κυριακή ένας από τους Ιερείς της Αβάνας, ο π. Νικόλαος, και φέροντας μαζί του το αντιμήνσιο λειτουργεί κατ’ οίκον.
Επίσης αναγείρουμε και ελληνορθόδοξο μοναστήρι στην Ελλάδα».
Το «παράπονο» του Αρχιμανδρίτη είναι η έλλειψη στήριξης από την Ελλάδα.
«Παρακαλώ τα ταξιδιωτικά γραφεία να βάζουν στο πρόγραμμά τους και μια επίσκεψη στο ναό μας, αλλά αδιαφορούν» μας λέει.
Εκκλησιαστικώς η Κούβα υπάγεται στην Μητρόπολη Μεξικού, Κεντρώας Αμερικής και Καραϊβικής του Οικουμενικού Πατριαρχείου, η οποία εδρεύει στην Πόλη του Μεξικού.
Η ΡΟΖΑ ΙΕΡΕΜΙΑ
Ψάχνοντας για το ελληνικό στοιχείο, καταφύγαμε και στην ελληνική πρεσβεία. Εκεί μας περίμενε μια έκπληξη. Πρέσβης της Ελλάδας στην Αβάνα είναι η κ. Ρόζα Ιερεμία, γνωστή μας εδώ στην Αυστραλία, αφού υπηρέτησε στη Μελβούρνη, το Σίδνεϊ και την Καμπέρα.
Η ελληνική πρεσβεία, η οποία στεγάζεται σε ένα όμορφο κλασσικό κτίριο (παλιά βίλα αντικαθεστωτικού που διέφυγε από την χώρα μετά την Επανάσταση) ήταν απέναντι από το ξενοδοχείο μας.
Επισκεφθήκαμε, λοιπόν, την κ. Ιερεμία, από την οποία και μάθαμε, ότι βάσει των στοιχείων που διαθέτει η Ελληνική Πρεσβεία, διαβιούν στην Κούβα 45 Έλληνες υπήκοοι εκ των οποίων οι περισσότεροι απασχολούνται στον τομέα της ναυτιλίας και των ναυτιλιακών επιχειρήσεων. Η απασχόλησή τους αυτή ήταν και ο λόγος της αρχικής τους εγκατάστασης στην χώρα. Δεν υφίσταται οργανωμένη ελληνική κοινότητα. Ωστόσο, υφίσταται ελληνορθόδοξη κοινότητα, με ποίμνιο 1.500 ατόμων (Κουβανοί Χριστιανοί Ορθόδοξοι).
Από τις έρευνές μας, μάθαμε ακόμα πως ένας μικρός αριθμός Ελλήνων ναυτικών και δυτών, κυρίως Δωδεκανήσιοι, από τη Σύμη και την Κάρπαθο, μετανάστευσε στην Κούβα πριν από το 1959. Μία προσωπικότητα που ξεχώρισε από αυτούς ήταν ο Εδουάρδος Ζούρδος, ο οποίος το 1990 αναδείχθηκε πρόεδρος της Κρατικής Τράπεζας Banco Financiero και της κουβανικής κρατικής εταιρείας εισαγωγών-εξαγωγών Cimex.
Στην Κούβα, μετά το 1980 δραστηριοποιήθηκαν ορισμένοι Έλληνες πλοιοκτήτες και στελέχη ελληνικών ναυτιλιακών συγκροτημάτων, όπως ο Δημήτριος Λίνας από τα Καρδάμυλα της Χίου, ο οποίος ανέλαβε διευθυντής του ναυπηγείου της εταιρείας Tsakos Industrias Naaves στο Μοντεβίδεο και πρόεδρος της ναυτιλιακής εταιρείας Filaren που διαχειρίζεται τα ναυπηγεία Asticar στην Κούβα.
Μάθαμε ακόμα ότι στην πόλη Σιενφουέγος υπάρχουν σήμερα περίπου 4 εγγόνια Ελλήνων ναυτικών που πέρασαν κάποτε από το λιμάνι της πόλης. Χρόνια πριν ήταν το βαθύτερο λιμάνι και πολλά μεγάλα πλοία άραζαν εκεί, φυσικά και ελληνικά βαπόρια. Στάθμευαν για εβδομάδες μέχρι να ξεφορτώσουν και όλο και κάποιοι έρωτες προέκυπταν.
Λέγεται ότι οι πρώτοι Έλληνες πήγαν στην Κούβα περίπου το 1925. Πληροφορίες κάνουν λόγο ακόμα και για 30 οικογένειες Ελλήνων την περίοδο 1930-1940. Οι περισσότεροι ή έφυγαν αργότερα με την Επανάσταση ή πλέον έχουν πεθάνει.
Εκεί εγκαταστάθηκαν και κάποιες οικογένειες από τη Μικρά Ασία, μετά την Καταστροφή του 1922.
Γιατί διάλεξαν την Κούβα; Όλοι ήθελαν απλώς να καταλήξουν στις ΗΠΑ. Από την Κούβα πίστευαν ότι θα ήταν πολύ εύκολο, αφού οι ακτές των Ηνωμένων Πολιτειών απέχουν μόλις 80 μίλια. Τελικά, δεν ήταν τόσο εύκολα. Εμειναν στο νησί της Κούβας κοιτάζοντας την απέναντι ακτή.
Οι περισσότεροι έκαναν περιουσίες. Κάποιοι έκτισαν πολυκατοικίες, μερικοί, όπως κάποιος Οικονομίδης, που δεν ζει πια, είχε το πρώτο ξενοδοχείο στο Βαραδέρο, την πιο τουριστική περιοχή της Κούβας.
Με την Επανάσταση, όμως, όλες οι περιουσίες πέρασαν στο κράτος και, παράλληλα, απαγορεύτηκε για καιρό η έξοδος από τη χώρα. Εκεί άρχισε η οικονομική παρακμή των Ελλήνων.
Οι Έλληνες είχαν προλάβει να χτίσουν μια εκκλησία, η οποία, επίσης, δεσμεύτηκε από την Επανάσταση και μέχρι σήμερα λειτουργεί ως θέατρο.
Έτσι το 2003, με προσωπική παρέμβαση του Φιντέλ Κάστρο και με έξοδα αποκλειστικά της κουβανικής κυβέρνησης, χτίστηκε η νέα εκκλησία στο κέντρο της πόλης.
Γενικά, οι Κουβανοί αγαπούν την Ελλάδα και γνωρίζουν πολλά για την ιστορία μας. Μάλιστα, ο αδιαμφισβήτητος εθνικός ήρωας της Κούβας, ο Χοσέ Μαρτί, ήταν φιλέλληνας. Ως ποιητής λάτρευε τον Όμηρο και έγραψε σχετικό βιβλίο το οποίο υπάρχει σε όλα τα σχολεία.
Εξάλλου, την πόλη Matanzas την λένε και «Αθήνα της Κούβας», μιας και στην πόλη αυτή έχουν γεννηθεί πολλοί πνευματικοί άνθρωποι.
Φεύγοντας από την Κούβα, είχαμε την αίσθηση ότι επισκεφτήκαμε μια ξεχωριστή χώρα του πλανήτη. Ότι ήμασταν προνομιούχοι που την επισκεφθήκαμε τώρα. Λίγες εβδομάδες πριν αποκαταστάθηκαν οι διπλωματικές σχέσεις της με τις ΗΠΑ. Η Κούβα σύντομα πια δε θα είναι η ίδια…
neoskosmos
