Κάθε χρόνο στα υψώματα του Βερμίου όρους, εορτάζεται η Κοίμησης της Θεοτόκου. Συνεχίζεται η παράδοση και η ιστορία 16 αιώνων που άρχισε να γράφεται με αγώνες και μαρτύρια, γύρω απ΄ το Ιερό σύμβολο της Εικόνας της κυράς του Πόντου, της Σουμελιώτισσας Παναγίας. Χιλιάδες πιστών εισρέουν στο χώρο του προσκυνήματος, για να αποτίνουν φόρο τιμής στη Μεγαλόχαρη, αλλά και σ΄ όλους τους Αγίους, Μαρτύρους και ήρωες που θυσίασαν τη ζωής τους, υπερασπίζοντας τη Θρησκεία και την Παράδοσή μας. Είναι ο εορτασμός που συνάμα αποτελεί προσπάθεια μεταλαμπάδευσης στις επόμενες γενεές των Ποντιακών Εθίμων και Παραδόσεων, αλλά και της παρακαταθήκης των Ιερών Κειμηλίων(Θρησκευτικών & Ιστορικών) που έχουν μεταφέρει ευλαβικά οι πρόσφυγες από την πατρίδα.
Ετσι, τα Δ.Σ του Ιδρύματος και Σωματείου “ΠΑΝΑΓΙΑ ΣΟΥΜΕΛΑ”, οργανώνoυν την 1596η Πανήγυρη στις 14 και 15 Αυγούστου με πολλές εκδηλώσεις στα υψώματα του Βερμίου, παρουσία των εκπροσώπων της θρησκευτικής στρατιωτικής και πολιτικής ηγεσίας, των Ομοσπονδιών και Προέδρων των Ποντιακών Σωματείων, ιδίως δε της Ποντιακής Νεολαίας, καθώς και χιλιάδων πιστών απ΄ όλο τον κόσμο.
Την παραμονή και μετά τον μέγα Αρχιερατικό Εσπερινό γίνεται η λιτάνευση της Αγίας Εικόνας της «ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΣΟΥΜΕΛΑ».
Ανήμερα της εορτής, γίνεται Αρχιερατική Λειτουργία παρουσία του Μητροπολίτου Βεροίας Ναούσης και Καμπανίας και πολλών επισήμων.
Πριν το τέλος της Θείας Λειτουργίας, τιμάται η μνήμη των μαθητών του Λυκείου Μακροχωρίου, που τόσο νωρίς και άδικα έφυγαν για πάντα από κοντά μας, μέσω ετήσιας τιμητικής διάκρισης και υποτροφίας σε έναν από τους αρίστους μαθητές του Λυκείου.
Μετά το τέλος της Θείας Λειτουργίας γίνεται λιτάνευση της Ιεράς Εικόνος και κατάθεση στεφάνων στην προτομή του Αλέξανδρου Υψηλάντη.
Παρατίθεται δεξίωση τους υψηλούς προσκεκλημένους, ενώ γίνεται η κλήρωση της λαχειοφόρου αγοράς, ως αναπόσπαστό τμήμα των εκδηλώσεων.
Στη συνέχεια στην Πλατεία του Προσκυνήματος, παρουσία πλήθους κόσμου, γίνεται η έναρξη των Ποντιακών καλλιτεχνικών δρώμενων από διακόσια (200) και πλέον παιδιά χορευτικών συγκροτημάτων των Ποντιακών μας Σωματείων από όλη την Ελλάδα, καθώς και εκπροσώπων της ποντιακής νεολαίας της διασποράς.
Τέλος, στο γεύμα των επισήμων, εκφωνείται ο Πανηγυρικός της ημέρας από τον Πρόεδρο του Ιδρύματος, ενώ κατά καιρούς τιμώνται σημαίνονται πρόσωπα της Πολιτικής, Θρησκευτικής ή και Ιστορικής ζωής του τόπου για την προσφορά τους στην Ελλάδα και τον Ποντιακό Ελληνισμό..
H θαυματουργή εικόνα της Παναγίας
Σύμφωνα με την παράδοση της Ορθοδόξου εκκλησίας είναι έργω του αποστόλου και Ευαγγελιστή Λουκά. Το όνομα Σουμελά ετυμολογείται από το όρος μελά και του ποντιακού ιδιώματος ‘σσού, που σημαίνει «εις το» ή «εις του» και έγινε Σουμελά «εις του Μελά». μετά το θάνατο του βρίσκεται για ένα διάστημα στην Αθήνα και από τα τέλη του 4ου μ.Χ. αιώνα τη συναντούμε στο όρος μελά, σε απόσταση 45 χιλιομέτρων από την πρωτεύουσα του Ευξεινου Πόντου , την Τραπεζούντα.
Το 386 μ.Χ. με Βαθιά πίστη και απόλυτη εμπιστοσύνη το πρόσωπο της οι Αθηναίοι μοναχοί Βαρνάβας και Σωφρόνιος ιδρύουν το μοναστήρι της ο όπου ως των ξεριζωμό των Ελλήνων της Ανατολής έζησαν εκατοντάδες μοναχοί και ασκητές. άξιο θαυμασμού είναι το μεγάλο πνευματικό , εθνικό και κοινωνικό έργο της Σουμελιώτισσας, ιδιαίτερα μετά την πτώση της αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας. Γίνεται το σύμβολο και η ελπίδα των Ελλήνωποντίων που καταφεύγουν στην προστασία της και βρίσκουν παρηγοριά και ασφάλεια.
Κάτω από την προστασία της οι υπόδουλοι Έλληνες βρίσκουν τη δύναμη να αγωνιστών ενάντια στις τουρκικές διώξεις, στα βασανιστήρια, στους εξισλαμισμούς και κατά τα τελευταία πριν από την ανταλλαγή χρόνια να σηκώσουν το βαρύ σταυρό της εξόντωσης από τη σχεδιασμένη από το επίσημο τουρκικό κράτος σατανική τακτική της γενοκτονίας όπου θυσιάστηκαν 350.000 Έλληνες του Πόντου.
Μέσα στο βαρύ της τυραννίας κλίμα, είναι κέντρο γραμμάτων και παιδείας, εκπαιδεύοντας ιερείς και δάσκαλους, δρώντας ανασταλτικά στον οδοστρωτήρα του εκτουρκισμού και στην απώλεια της εθνικής ταυτότητας και συνείδησης, ανατρέποντας το ηθικό των Ελλήνων με την ιδέα της εθνικής ανεξαρτησίας και της θρησκευτικής ελεθευρίας. ήρθαν όμως και τραγικές μέρες που τίποτε δεν μπορούσε να ματαιώσει τον ξεριζωμό που επιβλήθηκε, η συνθήκη της Λοζάνης. Κανέναν από τους τότε ισχυρούς της γης δεν συγκινήσε ο θρήνος, τα μαρτύρια και το ξεσπίτωμα ενός λαού που υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει τις προγονικές του εστίες θύμα μιας ανίερης εμπορικής ανταλλαγής.
Με τον ξεριζωμό το εικόνισμα της Παναγίας θαύτικε από τους τελευταίους μοναχούς στα αγιασμένα χώματα της. Δέκα χρόνια θαμμένη χωρίς προσκυνητές και προσκυνήσει έκλεγε την συμφορά και περίμενε την απελευθέρωση της. η απεριόριστη αγάπη τον ξεριζωμένων στη Σουμελιωτησσα, η αθεράπευτη νοσταλγία τους για τις αξέχαστες πατρίδες θεριεύει την ελπίδα της απελευθέρωσης της που πρόβαλε σαν ένα επιτακτικό καθήκον στο νου και τη συνείδηση δύο εκλεκτών τέκνων του Πόντου, το μητροπολίτη Ξάνθης Πολύκαρπου Ψωμιάδη και του υπουργού Λεωνίδα Ιασονιδη οι οποίοι ζήτησαν τη μεσολάβηση του πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου για την απελευθέρωση της εικόνας.
Μετά την έγκριση του αιτήματος από τον Τούρκο πρωθυπουργό Ισμετ Ινονου, πήγε στον πόντο ο αρχιμανδρίτης Αμβρόσιος από τους τελευταίους μοναχούς της μονής και ύστερα από αγωνιώδεις προσπάθειες βρήκε την εικόνα, τον πολύτιμο σταυρό με το τίμιο ξύλο που είχε δωρίσει στο μοναστήρι ο αυτοκράτορας της Τραπεζούντας Μανώλη Γ΄ ο μέγας Κομνηνός το χειρόγραφο Ευαγγέλιο του μουσείου Χριστόφορου που είχαν ενταφιαστεί μαζί με την εικόνα, τα μετέφερε στην Αθήνα και τα παρέδωσε στον μητροπολίτη Τραπεζούντας και κατοπινό αρχιεπίσκοπο Αθηνών Χρύσανθο Φιλιππίδη, όπου εκείνος το εναπέθεσε προσωρινά στο βυζαντινό μουσείο Αθηνών.
Από εδώ και ύστερα μια άλλη ιστορία γράφεται στον ελλαδικό χώρο. Είκοσι χρόνια λησμονείμένη στο μουσείο, χρόνια μουσειακό αντικείμενο. Το 1951 ιδρύεται στη Θεσσαλονίκη το σωματείο Παναγία Σουμελά με πρωτεργάτη τον γιατρό Φίλωνα Κτενιδη από την Κρωμνη του Πόντου και τον Αύγουστο του 1952 ύστερα από σοβαρές και υπεύθυνες προσπάθειες η εικόνα της Παναγίας ενθρονίστηκε με επισημότητα στον ναό που χτίστηκε στο όρος Βέρμιο σε περιοχή που παραχώρησε η κοινότητα της Καστανιάς. τον Αύγουστο του 1993 παραδόθηκαν από το βυζαντινό μουσείο Αθηνών ο πολιτικού Σταύρος και το Ευαγγέλιο του όσιου Χριστόφορου. στα υψώματα της Καστανιάς οι πρόσφυγες του Πόντου ανιστόρησαν τον Πόντο σε μικρογραφία όπως πολύ εύστοχα τόνισε ο επί σειρά ετών πρόεδρος της Παναγίας Σουμελά Παναγιώτης Τανιμανιδης. από τα πρώτα χρόνια της εγκατάστασης της στο Βέρμιο, άρχισαν να συσσωρεύουν χιλιάδες προσκυνητές με τη συμπαράσταση των οποίων ολοκληρώνεται ένα έργο αξιόλογο, θρησκευτικό, εθνικό, κοινωνικό και πολιτιστικό.
Είναι ανάγκη να τονιστεί πως τόσο οι Πόντιοι όσο και οι υπόλοιποι κάτοικοι της Μακεδονίας, είναι οι γνήσιοι Έλληνες με ελληνορθόδοξη συνείδηση όσο και αν μερικοί προσπαθούν να διαστρεβλώσουν η ιστορία και να ματαιώσουν την αδελφική συμβίωση το λαό. Αυτό τουλάχιστον φανερώνει η τελευταία ανάμνηση της ανύπαρκτης μακεδονικής εθνότητας και οι σοβινιστικές διαθέσεις της Τουρκίας που εκφράζονται με πολλές ενέργειες και ιδιαίτερα με την κατάληψη και κατοχή του βόρειου τμήματος της Κύπρου.
Η Παναγία Σουμελά φρουρός των βόρειων συνόρων της Ελλάδας, ιερό κέντρο του ανά τον κόσμο ποντιακού ελληνισμού, εκφράζει την κοινή των Ελλήνων συνείδηση για τη διατήρηση της εθνικής μνήμης και την θέληση για ένα κόσμο αδελφωμένο που θα διδάσκεται όμως από την ιστορία.
