Σαραφιανός Νίκος , Φιλόλογος
Στη χώρα μας, για λόγους πρόσθετου κύρους και επίδειξης, γίνεται, ενδεχομένως, κατάχρηση αλλά και ατυχέστατη “αξιοποίηση” τίτλων και προσφωνήσεων. Παρόλο που η Ελλάδα, ιστορικά τουλάχιστον, δεν έχει κάποια μακρά παράδοση απόδοσης τίτλων ευγενικής καταγωγής δυτικού τύπου στη νεότερη ιστορία της -με εξαίρεση κάποιες περιοχές που υπήρξαν για πολλά χρόνια ιταλοκρατούμενες, όπως τα Επτάνησα- εντούτοις πολλοί συμπατριώτες μας αρέσκονται στο να αποδίδουν ο ένας στον άλλο, με βαρύγδουπες λέξεις, ιδιότητες που προϋποθέτουν ικανότητες μάλλον αναντίστοιχες της πραγματικότητας, είτε για λόγους προσωπικής ανασφάλειας, είτε για λόγους άγνοιας. Το ίδιο συμβαίνει και στην εγχώρια μουσική σκηνή.
Παρατηρούμε λοιπόν ότι πάρα πολλοί επιμένουν στο ίδιο λάθος -παραγωγοί ραδιοφώνου, μουσικοκριτικοί, εκφωνητές τηλεόρασης, μουσικοί και “μουσικοί”-, δηλαδή να χαρακτηρίζουν με την ίδια ευκολία συνθέτη τον Μπετόβεν και το Βασίλη Τσιτσάνη, το Μάνο Λοΐζο και το Νίκο Σκαλκώτα, για να αναφέρω κάποια παραδείγματα κάπως ήπια…
Αυτή η παρατήρησή μου δεν έχει σχέση με το ευρύτερο γούστο μου, καθώς αγαπώ το ελληνικό τραγούδι αλλά και το τραγούδι της ευρύτερης περιοχής μας (Βαλκανική και Ανατολική Μεσόγειος) και σέβομαι την παράδοσή του. ‘Aλλωστε η λαϊκή μουσική έχει αποτελέσει αντικείμενο σπουδαίας μελέτης για τους σημαντικότερους Έλληνες, και όχι μόνο, συνθέτες.
Τόσο ο Μανώλης Καλομοίρης, όσο και ο Νίκος Σκαλκώτας και ο Γιάννης Κωνσταντινίδης, για να αναφέρω κάποιους πρόχειρα, άντλησαν από την παράδοση αυτή? ας μην ξεχνούμε κιόλας ότι ο ίδιος ο Νίκος Σκαλκώτας “τίμησε” και το σύγχρονο λαϊκό τραγούδι χρησιμοποιώντας στο δεύτερο μέρος του διπλού κοντσέρτου ατόφια τη μελωδία του Βασίλη Τσιτσάνη από το “Θα πάω εκεί στην αραπιά”.
Το πρόβλημα εδώ λοιπόν δεν είναι τραγούδι εναντίον σύνθεσης. Το πρόβλημα εδώ είναι ζήτημα τάξης. Κατά πόσον μπορεί ένας ταλαντούχος/α ή μη να χαρακτηρίζεται συνθέτης και το πόνημά του σύνθεση, επειδή σκάρωσε μια τραγουδιστική επιτυχία; Και κατά πόσον (και αυτό είναι το πρόβλημα στη χώρα μας, όπου η τραγουδιστική παράδοση είναι πολύ μεγαλύτερη από χώρες της κεντρικής Ευρώπης) μπορεί αυτή η συνήθεια να επισκιάζει τον ίδιο το συνθέτη και το έργο του;
Το όποιο πρόβλημα ξεκινάει από πολύ παλιότερα. Από τη στιγμή που, ορθότατα για εκείνη την ιστορική συγκυρία, ο Χατζιδάκις και ο Θεοδωράκης στρέφονται στη λαϊκή παράδοση. Ειδικά ο δεύτερος, με δόκιμη θητεία στη λόγια μουσική, (μερικά έργα του μάλιστα που έχουν γραφεί ήδη από τη δεκαετία του 1940, όπως η σονατίνα ν. 1 και ν. 2 για πιάνο και βιολί, είναι εξαιρετικά κομμάτια αυτής της δημιουργικής πλευράς του), ξαφνικά ανακαλύπτει το Γρηγόρη Μπιθικώτση και άλλους και αρχίζει να γράφει λαϊκά ορατόρια, όπου από τη μια πλευρά το συμφωνικό ή οργανικό σύνολο έχει αναφορές στη δυτική μουσική, ενώ ο λαϊκός τραγουδιστής ή βυζαντινός ψάλτης καθώς και το μπουζούκι έχουν αναφορές στην ελληνική λαϊκή μουσική.
Πέραν τούτου το ύφος, είναι και εδώ σύμμεικτο, με αποτέλεσμα στο ίδιο έργο να βρίσκονται κομμάτια λόγιας ορχηστρικής μουσικής, ασχέτως αξίας, και ολόκληρα τραγούδια που είναι γραμμένα στις επιταγές, μελωδικά πάντα, του εμπορικού λαϊκού τραγουδιού. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ολόκληρα τραγούδια από λαϊκά ορατόρια (π.χ. ‘Aξιον Εστί, Canto General) να γίνονται ύμνοι στα χείλη του ελληνικού λαού και από την άλλη ο Θεοδωράκης να λειτουργεί τόσο ως συνθέτης όσο και ως μελοποιός ποιημάτων στο ίδιο έργο.
Στο μέτρο του δυνατού και ο ίδιος ο Χατζιδάκις κάνει καριέρα και ως τραγουδοποιός (μελωδία και στίχος δικός του) και ως μελοποιός ποιητών ή στιχουργών αλλά και ως συνθέτης ορχηστρικής μουσικής. Σε έναν λαό, ο οποίος δεν είχε και δεν έχει στιβαρή παιδεία σε ζητήματα μουσικής ήταν ευνόητο ότι η σύγχυση των εννοιών του συνθέτη και του τραγουδοποιού ή του μελοποιού ήταν εύκολο και είναι εύκολο να παγιωθεί.
Αυτή η διπλή ιδιότητα του τραγουδοποιού/μελοποιού-συνθέτη έχουν ως τις μέρες μας και άλλοι, όπως, για παράδειγμα, ο Θάνος Μικρούτσικος και ο Μαυρουδής. Μάλιστα κάποιοι από τους συνθέτες, όταν μελοποιούν ή τραγουδοποιούν, βάζουν ψευδώνυμο ή ψευδώνυμα. Να θυμίσω το Γιάννη Κωνσταντινίδη που όταν έγραφε τραγούδια, υπέγραφε ως Κώστας Γιαννίδης. Είναι ίσως από τις ελάχιστες περιπτώσεις, όπου ο ίδιος ο δημιουργός αντιλαμβάνεται ότι η ενασχόληση με διαφορετικές εκδοχές της μουσικής έκφρασης αποτελεί για αυτόν διπλή ταυτότητα.
Μια διπλή ταυτότητα όμως που υπονοεί το αλληλοσυμπληρούμενο των ενασχολήσεων από τη μια, ενώ από την άλλη κάνει σαφή μνεία στο διαχωρισμό τους, επαγγελματικά αλλά και ουσιαστικά, χωρίς αυτό να είναι υποτιμητικό για την τραγουδοποιία του, η οποία, σε γενικές γραμμές, ήταν και αυτή υψηλού επιπέδου. Για να μη μακρηγορήσω όμως άλλο και επειδή έχουμε φτάσει, θέλω να πιστεύω, σε ένα επίπεδο μουσικής αυτογνωσίας, είναι καλό να ονομάζουμε συνθέτες τους δημιουργούς εκείνους, που πειστικά και συστηματικά γράφουν μουσική μέσα στα πλαίσια ενός ευρύτερου συνθετικού σχεδίου, όπου δεν περιορίζεται σε μια εναλλαγή κουπλέ και ρεφραίν, αλλά και με ένα ενορχηστρωτικό πλάνο, όπου τα όργανα δεν έχουν μια διακοσμητική ηχοχρωματική παρουσία αλλά δρουν καταλυτικά στο τελικό αποτέλεσμα.
Τραγουδοποιοί, και έτσι πρέπει να ονομάζονται, είναι αυτοί που γράφουν στίχο και μουσική για ένα ή περισσότερα τραγούδια.
Τέλος, μελοποιός είναι αυτός που βάζει μουσική σε στίχο ή ποίημα, ώστε να προκύψει τραγούδι.
Επίσης, όταν αυτό είναι εφικτό, είναι καλό ο ίδιος ο δημιουργός αλλά και το κοινό να διαχωρίζει τις διαφορετικές ιδιότητες. Ένας συνθέτης, όταν γράφει στίχους και μουσική για ένα τραγούδι, τότε δρα ως τραγουδοποιός.
Όταν γράφει ένα περίπλοκο έργο, όπως μια όπερα, τότε δρα ως συνθέτης.
Ξέρω ότι είναι ένα περίπλοκο ζήτημα, γιατί καμιά φορά τα όρια είναι δυσδιάκριτα, παρόλα αυτά ας γίνει μια αρχή και ας συμπληρώσουν και άλλοι ειδικότεροι εμού τα όποια κενά. Να μη μιλήσω και για τη σύγχυση των όρων στιχουργού και ποιητή…
Ο Νίκος Σαραφιανός γεννήθηκε στην Αθήνα το 1975.
Είναι φιλόλογος, κάτοχος μεταπτυχιακού διπλώματος (master) Ευρωπαϊκών Σπουδών (Βέλγιο, καθολικό πανεπιστήμιο της Λουβαίνης) και έχει σπουδάσει μουσική (ανώτερα θεωρητικά και πιάνο). Εργάζεται ως φιλόλογος στη δημόσια και ιδιωτική εκπαίδευση και διδάσκει το μάθημα της Ιστορίας της ελληνικής Λογοτεχνίας σε ανώτερες δραματικές σχολές. Παράλληλα αρθρογραφεί για θέματα μουσικής σε διαδικτυακούς τόπους.
πηγή;classicalmusic
