Χρήστος Κορκόβελος : Πρόλογος
Οι επιστημονικοί υπεύθυνοι της σειράς «1821» που προβάλλει τούτες τις μέρες ο τηλεοπτικός σταθμός Σκάι αυτοπροβάλλονται ως μοναδικοί κάτοχοι της ιστορικής αλήθειας και ισχυρίζονται ότι ως τώρα ο ελληνικός λαός δεν είχε την ωριμότητα να την ακούσει:
«Είναι ο καιρός ώριμος να πούμε την αλήθεια για την επανάσταση» δήλωνε ο Τατσόπουλος στις 14 Ιανουαρίου 2011 στο βραδινό δελτίο ειδήσεων του σταθμού. Μα παρά τους ισχυρισμούς δεν πρόκειται για καμία εμβριθέστερη προσέγγιση του ’21.
Πρόκειται για την πρόσληψη του ’21 βάσει κάποιων εκ των προτέρων υιοθετηθεισών αρχών, προκειμένου να επιτευχθούν συγκεκριμένοι κοινωνικοπολιτικοί στόχοι:
Τις αρχές αυτές και τους στόχους έχουν καταρτίσει και εκθέσει οι υπεύθυνοι του Προγράμματος Ιστορίας του Κέντρου για τη Δημοκρατία και τη Συμφιλίωση στη Νοτιοανατολική Ευρώπη (CDRSEE).
Η προώθησή τους αποτελεί θεμελιώδη αποστολή του ξενοκίνητου αυτού ιδρύματος. Πρόκειται για το ίδιο εγχείρημα που οδήγησε στην εισαγωγή στα σχολεία μας του άθλιου σχολικού εγχειριδίου της κ. Ρεπούση.
Οι αρχές αυτές και οι στόχοι έχουν επαρκώς εκτεθεί και αντικρουστεί από τον Νίκο Α. Παπανικολάου στο άρθρο του «Η «Τυραννία της ιστορίας» και η μεταμόρφωσή της σε εργαλείο ηγεμονισμού»[1] και δεν θα μας απασχολήσουν τώρα εδώ.
Μέριμνα του παρόντος κειμένου είναι να αναδείξει και να τεκμηριώσει τα σχετικά με την έναρξη της επανάστασης ιστορικά συμβάντα, που έλαβαν χώρα στην Αγία Λαύρα το Μάρτη του 1821.
Τα ιστορικά συμβάντα στην Αγία Λαύρα Θα συμφωνήσουμε με εκείνους που διατείνονται ότι «η κήρυξη της Επανάστασης του Εικοσιένα στην Αγία Λαύρα στις 25 Μάρτη είναι μύθος».[2] Θ[1]α συμφωνήσαμε όμως υπό την έννοια ότι:
· Η επίσημη κήρυξη της ελληνικής Επανάστασης έγινε από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη στο Ιάσιο της Μολδαβίας στις 24 Φεβρουαρίου.
· Η απόφαση που έλαβαν οι συνελθόντες στην Αγία Λαύρα να βαδίσουν το δρόμο της ένοπλης ρήξης καθώς και τα πρώτα επαναστατικά χτυπήματα στην Πελοπόννησο έλαβαν χώρα πριν από τις 25 Μαρτίου.
Οι απομυθοποιητές, όμως, όταν αναφέρονται στο ‘’μύθο της Αγίας Λαύρας’’, δεν περιορίζονται στα ανωτέρω. Ερήμην των ιστορικών πηγών πλάθουν ένα δικό τους μηδενιστικό μύθο.
Ισχυρίζονται ότι στην Αγία Λαύρα δε συνέβη τίποτα απολύτως που να συμβάλλει στο ξέσπασμα της Επανάστασης. Απλώς στη μονή συγκεντρώθηκαν -λένε- ο Π. Π. Γερμανός και οι προεστοί, όταν αρνήθηκαν να μεταβούν στην Τρίπολη. Από εκεί, φοβισμένοι, αποφάσισαν να διασκορπιστούν στα γύρω χωριά, όπου και κρύφτηκαν για να σώσουν τη ζωή τους. Τίποτα περισσότερο.
‘‘Μύθος της Αγίας Λαύρας’’ είναι, κατ’ αυτούς, κάθε ισχυρισμός που προβάλλει ως ιστορικό γεγονός πως οι συγκεντρωθέντες στην ιερά μονή των Καλαβρύτων με τις αποφάσεις που έλαβαν και τις ενέργειές τους έδωσαν αποφασιστική ώθηση στο ξέσπασμα της Επανάστασης.
Εκτοπίζουν, δηλαδή, στο χώρο του μύθου όχι μόνο την ημερολογιακή σύμπτωση της 25ης Μαρτίου με την ύψωση του λαβάρου από τον Π. Π. Γερμανό στην Αγία Λαύρα, αλλά απορρίπτουν και κάθε παραδοχή πως οι συνελθόντες στη μονή συνέβαλαν στην έναρξη της Επανάστασης.
Ιδού τι γράφουν οι ιστοριογράφοι, των οποίων τη μαρτυρία η εν βαθιά αγνοία ευρισκόμενη κ. Λ. Χ. τολμά να επικαλείται:
Σπυρίδων Τρικούπης: «Την δε επιούσαν μετέβησαν εις την μονήν της Αγίας Λαύρας (…) Υποπτεύοντες δ’ ένοπλην καταδίωξιν δια την παρακοήν, απεφάσισαν να στρατολογήσωσι μυστικώς εις υπεράσπισιν, αν η χρεία το εκάλει».[3]
Τζορτζ Φίνλεϋ: «Όλη η συνοδεία εξεκίνησε δια την μονήν της Λαύρας (…) Όπως αποφύγωσι το να συλληφθώσι εν σώματι, διεσκορπίσθησαν, και έκαστος ήρχισε να συναθροίζη ενόπλους άνδρας προς υπεράσπισίν του. Τούτο δεν ήτον δύσκολον, καθότι οι απόστολοι της Εταιρίας είχον επιμείνη όπως ορισθή η 25 Μαρτίου ως ημέρα της ενάρξεως της Επαναστάσεως».[4]
Ι. Φιλήμων: «Οι δ’ Αχαιοί συνήλθον εν τη μονή της Λαύρας, κειμένη κατά τα Καλάβρυτα (…) Ο μητροπολίτης Γερμανός, την θέσιν του Μέντορος επέχων, και ο Ασημάκης Ζαήμης εκυριεύοντο υπό δισταγμών.
Αλλά, του Ασημάκη Φωτήλα και του Σωτηρίου Χαραλάμπου υποστηρίζοντος, οι πλείους των συνελθόντων εδείχθησαν ασπαζόμενοι την περί ενάρξεως του πολέμου σκέψιν τούτων (…) Προς τούτο δε απεφάσισαν, όπως αποσυρθώσι μεν διαμεμερισμένοι εις δυνατούς της Αχαΐας τόπους, αρχόμενοι μυστικώς της στρατολογίας».[5]
Ν. Σπηλιάδης: «Οι δε προσφυγόντες εις την Αγιαλαύραν έστειλαν τερτρακοσίους Έλληνας στρατιώτας, όσους είχον ήδη συναγάγει περί αυτούς, εις Καλάβρυτα όθεν παρέλαβον τας οικογενείας των προεστώτων και άλλων τινών, και τας εξασφάλισαν εις το Μεγασπήλαιον».[6]
Α. Φραντζής: «Ανεχώρησαν άπαντες εκ της Μονής. και ο μεν Π. Πατρών, και ο Ανδρέας Ζαήμης απήλθον εις Άγιον Βλάσιον, ο δε Σ. Χαραλάμπης, και Σ. Θεοχαρόπουλος εις Ζαρούχλαν, ο Κερνίτζης και ο Α. Φωτήλας εις Κερπινήν, ο δε Α. Λόντος εις Διακοπτόν, ωδηγήθησαν δε άπαντες δια να είναι προσεκτικοί καθ’ όλα, και δια να έχωσι στρατιώτας προητοιμασμένους».[7]
Φωτάκος: «Οι προύχοντες και οι αρχιερείς εκοιμήθησαν εκεί εις το μοναστήρι, και ήσαν φοβισμένοι και απηλπισμένοι (…) Έως τότε δε δεν είχαν μάθει την επανάστασιν της Βλαχίας.
Τότε ο Ασημάκης Φωτήλας είπε τα εξής. «ό,τι εδυνήθημεν εκάμαμεν μέχρι τούδε και αρκετά μακρύναμεν τον καιρόν, αλλ’ εις το εξής οι Τούρκοι δεν μας πιστεύουν, όσον και αν προσπαθήσουμε να τους γελάσωμεν. ώστε όπως έφθασαν τα πράγματα αυτοί θα κόψουν τα κεφάλια μας, και όχι μόνο τα ιδικά μας, αλλά και όλων των Χριστιανών, και Κύριος οίδεν, αν δεν στείλουν τις γυναίκες και τα παιδιά μας εις την Ανατολήν (…) Αλλ’ η γνώμη μου είναι να πιάσωμεν τα όπλα και ο Θεός να μας βοηθήση, και ό,τι γίνει ας γίνη (…)
Οι λόγοι αυτοί του Φωτήλα υπήρξαν η υστερινή των απόφασις».[8]
Και οι έξι ιστορικοί ομοφωνούν πως οι συνελθόντες στη μονή διενήργησαν στρατολόγηση δίνοντας στην ανταρσία τους ένοπλο χαρακτήρα.[9]
Ο Φιλήμων, μάλιστα, και ο Φωτάκος βεβαιώνουν πως εκεί και τότε αποφασίστηκε η έναρξη της Επανάστασης.
Δεν είναι όμως μόνο οι ιστοριογράφοι που βεβαιώνουν ότι οι αποχωρήσαντες από την Αγία Λαύρα άρχισαν να συγκεντρώνουν στρατεύματα. Υπάρχουν και αδιάψευστα ντοκουμέντα, τα οποία παραθέτουμε στη συνέχεια:
Α) Με επιστολή του στις 20 Μαρτίου ο προεστός των Καλαβρύτων Χαραλάμπης από τη Ζαρούχλα καλεί σε στρατολόγηση: «Αγαπητοί γέροντες των χωρίων Κατσάναις και λοιποί σας χαιρετώ.
Εις αυτόθι εδιωρίσθη με γνώμην και απόφασιν εδικήν μας ο καπετάν Κωνσταντής Πετιμεζάς δια να έλθη να συνάξη ανθρώπους. όσοι λοιπόν είσθε ικανοί και με άρματα όλοι θέλει ακολουθήσετε κοντά του…»[10].
Β) Επιστολή αποδείχνει ότι στα Νεζερά -όπου φεύγοντας από την Αγία Λαύρα μετέβησαν οι Π. Π. Γερμανός και Ανδρέας Ζαΐμης, – βρίσκονταν ήδη στις 23 Μαρτίου συγκεντρωμένο ελληνικό στράτευμα:
«Πανοσιώτατε καθηγούμενε και λοιποί πατέρες της αγίας Λαύρας παρ’ ελπίδα και με μεγάλην μας απορίαν εμάθαμεν ότι τα διορισθέντα ζώα του μοναστηρίου σας δια να μεταφέρουν ολίγας ημέρας αλεύρι, επέστρεψαν οπίσω χωρίς να σταθώσι μήτε μια ημέραν. όθεν τι να σας γράψωμεν. Σας στέλνομεν λοιπόν επίτηδες τον παρόντα και την ιδίαν στιγμήν να ξεκινήσετε τα ζώα με τα σακιά και κοπέλλια να προφθάσωμεν αύριον το γεύμα εις Νεζερά, δια να υπάγουν εις Ομπλού*, δια να μη διασκορπισθώσιν οι στρατιώται, επειδή ταύτην την ώραν ελάβομεν γράμμα με επίτηδες πεζόν και μας βεβαιώσιν ότι αν αύριον δεν προφθασθή το στράτευμα αφεύκτως διαλύεται εκ της ελλείψεως ζωοτροφίας και πλέον στοχάζεσθε τι θέλει μας ακολουθήσει…
Υγιαίνετε τη 23 Μαρτίου 1821 εν Καλαβρύτοις Οι προσφιλείς σας ο Κερνίκης Προκόπιος, Ασημάκης Ζαΐμης, Ιωάννης Παπαδόπουλος, Ασημάκης Φωτήλας, Δημητράκης Ζαΐμης, Σωτήριος Χαραλάμπης»[11].
Από την επιστολή τούτη διαπιστώνουμε, επιπλέον, ότι στην περιοχή σημειώνονταν αξιόλογη κινητικότητα:
Στις 23 Μαρτίου οι Κερνίκης Προκόπιος, Ασημάκης Ζαΐμης και Ασημάκης Φωτήλας – οι οποίοι μετά την Αγία Λαύρα είχαν μεταβεί ο μεν πρώτος στα Νεζερά με τον Π. Π. Γερμανό, οι δύο άλλοι δε στην Κερπινή[12]
– βρίσκονταν πλέον στα Καλάβρυτα, όπου βρίσκονταν σε εξέλιξη η πολιορκία του βοεβόδα Αρναούτογλου και των Τούρκων της πόλης[13].
Από εκεί μεριμνούν για τη σίτιση και συντήρηση του συγκεντρωμένου στρατεύματος στα Νεζερά (όπου είχε ήδη μεταβεί ο Π. Π. Γερμανός), το οποίο σε λίγο θα σπεύσει στην Πάτρα.
Το γεγονός τούτο όχι μόνο καταρρίπτει τον ισχυρισμό ότι οι απελθόντες από τη μονή έφυγαν για να κρυφτούν, μα και αποδεικνύει πως, όλως αντιθέτως, οργάνωναν και προωθούσαν τις επαναστατικές διεργασίες στην περιοχή της Αχαΐας.
Ο αναγνώστης διαπιστώνει ιδίοις όμασι ότι τα επιχειρήματα των απομυθοποιητών βασίζονται πρωτίστως στην παραγνώριση των ιστορικών πηγών. Παραγνώριση που έχει λάβει ενδημικές διαστάσεις στην όλως καταχρηστικά αυτοαποκαλούμενη «προοδευτική» ιστοριογραφία.
Μεταξύ των άλλων παραγνωρίζουν και τη μαρτυρία του γέρου του Μοριά που λέει ξεκάθαρα:
Ο Ζαΐμης και οι άλλοι που όδευσαν μαζί του για την Τρίπολη (Π. Π. Πατρών, Χαραλάμπης, Λόντος κλπ) πήραν τα όπλα κατά των Τούρκων. Θ. Κολοκοτρώνης:
«Αφού επροετοιμάσαμεν και συναγροικήθημεν, ο Ζαΐμης με τους άλλους, αναγκασμένοι να υπάγουν εις την Τριπολιτσά ή να μείνουν έτσι, εχτύπησαν τον Βοϊβόδα των Καλαβρύτων».[14]
Από την Ιστορία του Ελληνικού Έθνους πληροφορούμαστε ότι υπάρχουν «μαρτυρίες από οικογενειακά αρχεία αγωνιστών που αναφέρουν ότι όχι μόνο αποφασίστηκε τότε στην Αγία Λαύρα η έναρξη της Επαναστάσεως αλλά πως έγινε και ειδική δοξολογία στις 17 Μαρτίου, ημέρα εορτής του τιμωμένου εκεί Αγίου Αλεξίου, και επακολούθησε ορκωμοσία.
Οι ίδιοι συνδέουν με αυτή τη σύσκεψη την αποστολή από τα Καλάβρυτα στον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη μηνύματος των Σολιώτη και Σκαλτσά με ημερομηνία 19 Μαρτίου, που συμβολικά ανέφερε:
‘’Εξοχώτατε Α. Μ. Χθες ετελέσθη το στεφάνωμα και έστω εις γνώσιν Σας.
Καλάβρυτα τη 19 Μαρτίου 1821.
Υπογραφαί: Νικόλαος Χριστοδούλου Σολιώτης, Α. Σκαλτσάς’’.
Και εξηγούν ότι η λέξη ‘’στεφάνωμα’’ σήμαινε πως κηρύχθηκε η Επανάσταση και έγινε ορκωμοσία».[15]
Ο γραμματέας του Δημητρίου Υψηλάντη και ιστορικός του Αγώνα Ιωάννης Φιλήμων κατεδαφίζει συθέμελα την ψευτοπροοδευτική μυθολογία, γράφοντας στο Ιστορικό του Δοκίμιο:
«Αι δύο μοναί της Λαύρας και του Προφήτου Ηλιού αξιούνται της δάφνης περί των πρωτείων κατά τον αγώνα. Η Λαύρα εδέχθη τους Αχαιούς συσκεφθέντας και πρώτους κινηθέντας κατά την Πελοπόννησον . ο Προφήτης Ηλίας εδέχθη τους Φωκείς συσκεφθέντας και πρώτους κινηθέντας κατά την Στερεάν».[16]
Τέλος, Η Επιτροπή Εκδουλεύσεων, υπό την προεδρία του Γενναίου Κολοκοτρώνη, στο Μητρώον Αγωνιστών υπ’ αριθ. 53 συγκατέλεξε το 1872 τον Π. Π. Γερμανό στην πρώτη τάξη των Αγωνιστών, σημειώνοντας στη στήλη των υπηρεσιών:
«Υπηρέτησεν απ’ αρχής μέχρι τέλους του αγώνος σπουδαίως, υψώσας πρώτος εν τη Μονή της αγίας Λαύρας την σημαίαν της Επαναστάσεως». (Βλ. Σταύρου Σκοπετέα, στον συλλογικό τόμο Η Καλαμάτα εις την Επανάστασιν του 21, σελ. 56).
Η ζωντανή προσωπική μαρτυρία διαθέτει, βεβαίως, μοναδική αξία, ιδίως όταν κατατίθεται δημοσίως. Παραθέτουμε, λοιπόν, ακολούθως απόσπασμα από την ομιλία του Αλέξανδρου Δεσποτόπουλου το 1861, που εκφώνησε στο χώρο της μονής, ο οποίος, δηλώνει αυτοπροσώπως πως παρέστη στη δοξολογία και την ύψωση του λαβάρου στην Αγία Λαύρα το 1821:
«Θεωρώ εμαυτόν ευτυχή, διότι εν τω μέσω ευρεθείς της κλαγγής και του καπνού αυτών των ιδίων τουρκοφάγων όπλων, των από του Ιερού λόφου αντηχησάντων και υπό τον κυματισμόν αυτής της παρά του Ιεράρχου Γερμανού υψωθείσης Σημαίας του Σταυρού, εν τη αυτή του 1821 ημέρα (…) »
Εδώ επάνω, εις τούτον τον Ιερόν λόφον εις τον οποίον ιστάμεθα, ο Αείμνηστος Ιεράρχης Γερμανός, με την αριστεράν κρατών τα πρακτικά της προ μικρού αποτελεσθείσης μυστικής εν Αιγίω συνελεύσεως, και με την δεξιάν χείραν υψόνων την Σημαίαν ταύτην του Σταυρού, αναγεγραμένην έχουσαν την κοίμησιν της Θεοτόκου, και υπέρ ταύτην ανηρτημένον το σύνθημα ‘‘Ανάστηθι Ελλάς, Ελευθερίαν ή Θάνατον ομνύομεν επί τω Ονόματί Σου’’[17]
Αξιοσημείωτη είναι και η μαρτυρία του Κανέλλου Δεληγιάννη:
Το απόγευμα φτάνουν στα Λαγκάδια της Γορτυνίας δύο μοναχοί του Μεγάλου Σπηλαίου (μονή της περιοχής Καλαβρύτων) απεσταλμένοι από τους Π. Π. Γερμανό, Κερνίτζης Προκόπιο, Α. Ζαΐμη, Σ. Χαραλάμπη, Φωτήλα, Λόντο και λοιπούς, για να μάθουν ποιες ήταν οι προθέσεις των αδελφών Δεληγιάννη και των λοιπών προεστών σχετικά με την Επανάσταση, ώστε να καθορίσουν κι αυτοί τη στάση τους.
Οι επτά αδελφοί Δεληγιάννη -που ήδη είχαν συλλάβει 50 Τούρκους στα Λαγκάδια και είχαν σκοτώσει άλλους τρεις επισήμους- τους διαβεβαιώνουν ότι προσφέρουν εκουσίως θύμα εις την πατρίδα τον έγκλειστο στην Τρίπολη αδερφό τους Θεόδωρο, και ότι έχουν τη βεβαιότητα πως και οι Μαυρομιχαλαίοι και οι λοιποί Μανιάτες καθώς και οι Παπατσώνηδες και όλη η Μεσσηνία ‘‘είναι αδύνατον να μην κινηθώσιν όλοι ευθύς’’.
Οι δύο μοναχοί τον πληροφορούν ότι οι συγκεντρωθέντες στην Αγία Λαύρα ‘‘είναι αποφασισμένοι και εις πυρ και εις θάνατον να συναποθάνουν με υμάς και άμα φθάσωμεν και ημείς εκεί και τους βεβαιώσωμεν αυτήν την απτόητον και αμετάβλητον απόφασίν σας, κινούνται και αυταί και όλαι αι επαρχίαι των αφεύκτως (…)
Άμα φθάσωμεν εκεί, σας υποσχόμεθα μεθ’ όρκου, ότι αμέσως γίνεται το κίνημα, όταν τους βεβαιώσωμεν, όσα είδομεν ιδίοις οφθαλμοίς (…)
«Κατά τας 20 Μαρτίου ανεχώρησεν ο Βοεβόδας των Καλαβρύτων Αρναούτογλους να απέλθη εις Τριπολιτσάν, να διαβεβαιώσει τον Καϊμακάμην και τους εντοπίους Οθωμανούς περί των διατρεξάντων εις την επαρχίαν εκείνην και να μεσολαβήση δήθεν να συμβιβασθή το πράγμα, να γίνη μία φρόνιμος αμνηστία (κατά τας εδικάς του σκέψεις) να μην ερεθισθώσι περισσότερον τα πράγματα και σχισθή το προσωπείον αλλά να ησυχάση ο τόπος.
Αλλ’ επειδή την προτεραίαν είχον φθάσει οι δύο προηγούμενοι (μοναχοί) οίτινες ήτον φερμένοι εις ημάς και είχον την βεβαιότητα των κινημάτων μας, έστειλαν οι εν Αγία Λαύρα τους αδελφούς Παπαδάτους Σωτηράκην και Ηλίαν, τον Χονδρογιάννην και άλλους υπέρ τους 150, και κατέλαβον του Χαμπήμπαγα το γεφύρι να μην αφήσουν μηδ’ αυτόν μήτ’ άλλους να διαβούν εκείθεν πλέον δια την Τρίπολιν.
Διερχόμενος λοιπόν ο Αρναούτογλους με τριάκοντα περίπου Τούρκους έστειλεν εμπρισθοφυλακήν τον καφετζήν του μ’ άλλους τρεις ιππείς και φθάσαντες εις την γέφυραν, τους επυροβόλησαν και τους εφόνευσαν, ο δε Αρναούτογλης υπέστρεψε τρέχων δρομαίως εις Καλάβρυτα, κατέλαβε μετά των εντοπίων όλους τους πύργους και δυνατά οσπίτια και ωχυρώθησαν, και οι χριστιανοί της κωμοπόλεως τους επολιόρκησαν και ούτως ετελείωσαν πλέον όλαι αι διαπραγματεύσεις μεταξύ Τούρκων και Χριστιανών και δεν εγνώριζον οι εν Τριπόλει ουδέν των γινομένων κινημάτων εις τας επαρχίας.
Οι συναχθέντες λοιπόν εις την Αγίαν Λαύραν απεφάσισαν και ύψωσαν την σημαίαν της επαναστάσεως κατά τας 23 Μαρτίου 1821, προσφέροντες πάνδημον δοξολογίαν προς τον Ύψιστον και με το σύνθημα ¨ή ζωή και ελευθερία ή θάνατος¨».[18]
Έμμεση επιβεβαίωση των ανωτέρω παρέχει έγγραφο της 2 Απριλίου 1821 που υπογράφεται από τον επίσκοπο Έλους Άνθιμο και τους προύχοντες της Λακεδαίμονος απευθυνόμενο στους προκρίτους και καπεταναίους των Σπετσών.
Σ’ αυτό αναφέρονται τα εξής:
«Ο ιερός σκοπός επειδή και εξεσκεπάσθη εις τους Οθωμανούς και από διάφορα κινήματα των Μοραϊτών και από τας χονδράς ετοιμασίας των Νήσων σας, βλέποντας φανερά τον κίνδυνον και αφανισμόν του Γένους, εκινήθη η υπόθεσις πρώτον από τα Καλάβρυτα και δεύτερον εκ Μάνης…»[19]
Τις μαρτυρίες ζώντων μαρτύρων, ότι η Αγία Λαύρα υπήρξε η επαναστατική εστία απ’ όπου εξόρμησαν οι Έλληνες κατά των Τούρκων στα Καλάβρυτα, μνημονεύει ο Γ. Παπανδρέου σε άρθρο του υπό τον τίτλο «Περί της εν Καλαβρύτοις ιστορικής μονής της Αγίας Λαύρας», που δημοσιεύτηκε στο Δελτίον της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρίας Ελλάδος, τ. Γ΄, 1889 (σελ. 428-445).
Στις σελίδες του βεβαιώνει ότι επί των ημερών του πιστοποιούνταν…
«η πάγκοινος μαρτυρία επιζώντων εισέτι γερόντων, εκ τε της πολίχνης των Καλαβρύτων και εκ των πέριξ χωρίων, ανθρώπων φιλαλήθων και εξ όλου του βίου αυτών γνωστών ως αποστρεφομένων τα ψεύδη και ομνυόντων εις το ιερόν όνομα του αγώνος, ομοφώνως δ’ ομολογούντων ότι από της Αγίας Λαύρας εξώρμησαν μετά σημαίας και ενός ευτελούς της μονής κανονίου οι επαναστάται οι πολιορκήσαντες και κυριεύσαντες τα Καλάβρυτα». (Βλ. σελ. 435)
Ο αγωνιστής της επανάστασης Γεώργιος Αινιάν δημοσίευσε το 1840 ολιγοσέλιδο κείμενο με τίτλο ¨Σύντομος Βιογραφία του Μακαρίτου Α. Ζαήμη συνταχθείσα υπό Γ. Αινιάνος¨, όπου μεταξύ άλλων γράφει:
«Είναι αναντίρρητος αλήθεια ότι η Αχαΐα πρώτη εκίνησε με σημαίαν αναπεπταμένην τον υπέρ ανεξαρτησίας πόλεμον, και ο μακαρίτης Α. Ζαήμης μετά του σεβαστού αρχιερέως Γερμανού ήσαν οι πρώτοι αγωνισταί, και ούτε είναι δυνατόν να διαφιλονκήση τις μετ’ αυτών περί του είδους τούτου της αρχαιότητος».
Μαρτυρίες ξένων
α) Τόμας Γκόρντον:
Ο Φιλέλληνας συγγραφέας βρίσκονταν το 1821 στην Ελλάδα κι έλαβε μέρος στην πολιορκία της Τρίπολης. Στο βιβλίο του, που εξεδόθη στα αγγλικά το 1832, έξι χρόνια, δηλαδή, πριν το οθωνικό διάταγμα, γράφει αναφερόμενος στον Π. Π. Γερμανό (που αρνούμενος να πάει στην Τρίπολη είχε μεταβεί με τους προκρίτους της Αχαΐας στην Αγία Λαύρα):
«Από εκεί αυτός κι οι σύντροφοί του έστειλαν γράμματα στους φίλους τους των άλλων επαρχιών και προετοίμαζαν ψυχικά τους ορεσίβιους για την επανάσταση. Τελικά ύψωσαν τη σημαία του Σταυρού και στις 21 Μαρτίου 1821 κυρίευσαν τα Καλάβρυτα».[20]
β) Αντ. Πρόκες Όστεν:
Υπήρξε πρέσβης της Αυστρίας στην Κωνσταντινούπολη την περίοδο της Επανάστασης. Στην εξάτομη ιστορία του, της οποίας άρχισε τη συγγραφή το 1834, γράφει:
«Ο Ανδρέας Λόντος, ο Ζαΐμης και Γερμανός, ο αρχιεπίσκοπος Πατρών, εξεκίνησαν μεν, αλλ’ εστάθησαν εις τα Καλάβρυτα, και μετ’ απατηλάς διαπραγματεύσεις μετά των Τούρκων διαδίδοντες την φήμην και εξ αυτής δήθεν φοβούμενοι, ότι οι Τούρκοι εσκόπουν να σφάξωσιν όλους τους εν Τριπόλει συνηγμένους αρχηγούς, ύψωσαν την 4 Απριλίου (δηλ. 23 Μαρτίου) την σημαίαν της επαναστάσεως».[21]
γ) Μαξίμ Ρεϊμπώ:
Ο Γάλλος Φιλέλληνας ήρθε στην Ελλάδα τον Ιούλιο του 1821. Ο Τ. Γκόρντον γράφει γι’ αυτόν ότι «υπηρέτησε στην Ελλάδα και μπορεί να τον εμπιστεύεται κανείς απεριόριστα για καθετί που συνέβη κάτω από τα μάτια του»[22].
Στο βιβλίο του Memoires Sur la Grece, που εξεδόθη στα Γαλλικά το 1824, ο Ρεϊμπώ αναφέρει ότι «ο Π. Π. Γερμανός και οι προεστοί, κατόπιν κοινής συμφωνίας, ύψωσαν το λάβαρο του σταυρού στα Καλάβρυτα, στις 4 Απριλίου 1821»[23] (δηλ. στις 23η Μαρτίου).
δ) Σάμιουελ Χάου:
«But Germanos, bishop of Patras, and the several of the most influential men, delayed, under various pretexts, complying with the summons; till the former, arriving at [1821. April.] Calavrita, and having no longer any excuse, suddenly displayed the standard of the cross, and called upon the people, in the name of God, and liberty, to take up arms against their oppressors.
This was on the 4th; the people answered his call, by a general rush to arms, and the few Turks who were in the place, were made prisoners. The spark thus struck, mounted into a flame, and spread rapidly over the Morea».[24]
Μετάφραση
«Αλλά o Γερμανός, ο αρχιεπίσκοπος της Πάτρας, καθώς και αρκετοί από τους άνδρες με επιρροή καθυστέρησαν, με διάφορες προφάσεις, να ανταποκριθούν στο κάλεσμα. Όταν έφτασε [1821. Απρίλιος.] στα Καλάβρυτα, μη έχοντας πλέον καμία δικαιολογία, προέταξε ξαφνικά το σύμβολο του σταυρού, και κάλεσε το λαό, εν ονόματι του Θεού και της ελευθερίας, να πάρει τα όπλα εναντίον των καταπιεστών του. Αυτό συνέβη στις
4. Ο λαός ανταποκρίθηκε στο κάλεσμά του, έσπευσε να πάρει τα όπλα, και οι λίγοι Τούρκοι που βρίσκονταν εκεί, πιάστηκαν αιχμάλωτοι. Έτσι η σπίθα άναψε, γιγαντώθηκε σε φλόγα, και εξαπλώθηκε γρήγορα στο Μοριά».
Η μαρτυρία της λαϊκής μας παράδοσης
Του πολέμου του 21
Κρυφά το λένε τα πουλιά, κρυφά το λεν τα’ αηδόνια,
Κρυφά το λέει κι ο γούμενος από την άγια Λαύρα.
«Παιδιά, για μεταλάβετε, για ξεμολογηθήτε.
δεν είν’ ο περσινός καιρός κι’ ο περσινός χειμώνας.
Μας ήρθε η άνοιξη πικρή, το καλοκαίρι μαύρο,
Γιατί σηκώθη πόλεμος και πολεμάν τους Τούρκους.
Να διώξουμ’ όλη την Τουρκιά ή να χαθούμε ούλοι.[25]
Επίλογος
Οι επιστημονικοί υπεύθυνοι της σειράς του Σκάι και εν γένει οι ψευτοπροοδευτικοί αναθεωρητές της ιστορίας λαθεύουν, αν θεωρούν ότι ο ελληνικός λαός και η ιστορική αλήθεια αποτελούν εύπλαστο υλικό, ώστε να το διαμορφώνουν αυτοί κατά το δοκούν.
Γι’ αυτό και το εγχείρημά τους θα καταλήξει εκεί που κατέληξε και το θλιβερό σύγγραμμα της κ. Ρεπούση.
Υποσημειώσεις
[1]palio.antibaro.
[2] Βλ. Ριζοσπάστης 25 Μαρτίου 2009.
[3] Σπυρίδων Τρικούπης, Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, τ. 1, βιβλίο 1, Α΄ μέρος, σελ. 70, εκδ. ΔΟΛ.
[4] Γ. Φίνλεϋ, Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, τ. 1ος, σελ. 193, εκδ. Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων.
[5] Ιωάννης Φιλήμων, Ιστορικόν Δοκίμιον περί Ελληνικής Επαναστάσεως, τ. Γ΄, σελ.
5. Λίγες σελίδες πιο κάτω (σελ. 18) ο ιστορικός αναφέρει ότι μεγάλη ανησυχία κυρίευσε τους Τούρκους των Πατρών, όταν «ήκουσαν περί του μητροπολίτου Γερμανού και του Ανδρέου Ζαήμου, ότι επανέκαμψαν εις Νεζερά, υπενεργούντες στρατολογίαν», αντί να μεταβούν στην Τρίπολη, υπακούοντας στη διαταγή του Καϊμακάμη.
[6] Ν. Σπηλιάδη Απομνημονεύματα, τ. Α΄, σελ. 29. Αθήνησι 1851.
[7] Αμβροσίου Φραντζή: Επιτομή της Ιστορίας της Αναγεννηθείσης Ελλάδος, εν Αθήναις 1839, τ. Α΄, σελ. 145, 146.
[8] Φωτάκου Απομνημονεύματα, τ. Α΄, σελ. 72, εκδ. Βεργίνα
[9] Ομοίως και ο Γερμανός ιστορικός Γερβίνος γράφει ότι οι αποσυρθέντες στην Αγία Λαύρα «αποφάσισαν να ήναι έτοιμοι εν πάσει περιπτώσει και προς τούτο διεσκορπίσθησαν εις διάφορα μέρη προς στρατολογίαν».
Βλ. Γ. Γ. Γερβίνου Ιστορία της Επαναστάσεως και Αναγεννήσεως της Ελλάδος, τ. Α΄, σελ. 193, εκδ. Ελέυθερη Σκέψις.
[10] Βλ. Φωτάκου Απομνημονεύματα, τ. Α΄, σελ. 80, εκδ. Βεργίνα. * Πρόκειται για την ευρισκόμενη κοντά στην Πάτρα μονή Ομπλού.
[11] Η επιστολή υπάρχει στο Αρχείο του Ανδρέα Ζαΐμη. Τη δημοσίευσε ο Δ. Γατόπουλος στην εφημερίδα Εστία στις 9 Φεβρουαρίου 1938. Βλ. Σταύρου Σκοπετέα:
Η έναρξις του υπέρ ελευθερίας ιερού Αγώνος, στον τόμο «Η Καλαμάτα εις την Επανάστασιν του 21», σελ. 67, σημ. 42. Σύλλογος προς Διάδοσιν των Γραμμάτων, 1948. (Δική μου η υπογράμμιση των λέξεων).
[12] Για το πού μετέβη έκαστος βλ. Π. Π. Γερμανού Απομνημονεύματα, οπ.παρ. σελ. 28.
[13] Βλ. Ι. Φιλήμων, Δοκίμιον, τ. Γ΄, σελ. 11.
[14] Θ. Κολοκοτρώνη: Απομνημονεύματα, σελ. 57, εκδ. Παναρκαδική Ομοσπονδία Ελλάδος.
[15] Βλ. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. ΙΒ΄, σελ. 82, Εκδοτική Αθηνών. [16] Ιωάννης Φιλίμων Ιστορικόν Δοκίμιον, τ. Γ΄, σελ. 70, εκδ. Ελεύθερη Σκέψις.
[17] Σύντομον Πανηγυρικόν Λογίδριον εκφωνηθέν εις την 25 Μαρτίου παρ’ Αλεξάνδρου Δεσποτόπουλου εν τη Αγία Λαύρα, Πάτραι 1861.
[18] Κανέλλος Δεληγιάννης: Απομνημονεύματα, σελ. 183-4, 186-7, 197, 198, εκδ. Πελεκάνος.
[19] Αναργύρου Αναργύρου: Τα Σπετσιώτικά, τ. Α΄, σελ. 152. Το παραθέτει ο Απ. Δασκαλάκης, όπ. παρ. σελ. 71, σημ. 1. Για την ταυτοποίηση των αναφερόμενων γεγονότων, ο αναγνώστης πρέπει να έχει υπόψη ότι η Αγία Λαύρα απέχει μόλις 4 χμ. από την πόλη των Καλαβρύτων.
[20] Τόμας Γκόρντον, Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, βιβλίο Α΄, τ. 1, σελ. 78, εκδ. Μπάυρον.
[21] Αντ. Πρόκες Όστεν: Ιστορία της Επαναστάσεως των Ελλήνων, τ. Α΄, σελ. 47, Αθήνησι 1868.
Ο Πρόκες Όστεν ακολουθεί το νέο ημερολόγιο. Με βάση το παλιό, που ήταν τότε σε χρήση στην Ανατολή, η 4η Απριλίου αντιστοιχεί στην 23η Μαρτίου.
[22] Βλ. Τόμας Γκόρντον, οπ. παρ. σελ. ιγ΄.
[23] Βλ. Maxime Raybaud, Memoires Sur La Grece, τ. Α΄, σελ. 298, 1824.
«D’ autres primats, et avec eux Germanos, archeveque de Patras, qui s’ etaient egalement achemines vers Tripolitza, voulant gagner du temps, s’ arreterent, sous diverses raisons, a Dimitzana et a Calavryta. Apres avoir epuise differents pretextes pour eviter de se rendre a la destination qui leur etait assignee, ils leverent, d’ un commun accord, l’ etendard de la croix dans cette derniere ville, le 4 avril 1821. Les Turcs qui s’ y trouvaient furent aussitôt desarmes, et gardes a vue dans quelques unes de leurs maisons ».
[24] Samuel Howe M. D.;
An Historical sketch of the Greek revolution New York, 1828 (βλ. σελ. 18).
Χρήστος Α. Κορκόβελος,συγγραφέας.
