29 Μαρτίου 1870 – 13 Οκτωβρίου 1904
Ο Παύλος Μελάς γεννήθηκε το 1870 στη Μασσαλία και από το 1874 έζησε στην Αθήνα.
Το 1886 φοίτησε στη Σχολή Ευελπίδων από όπου το 1891 αποφοίτησε ως υπολοχαγός του Πυροβολικού.
Με ανησυχία παρακολουθούσε τη δράση της Βουλγαρικής Εξαρχίας στη Μακεδονία, την έντονη προπαγάνδα της, τον κίνδυνο του εκβουλγαρισμού του ελληνικού πληθυσμού της Μακεδονίας και μαζί με άλλους ομοϊδεάτες συναδέλφους του όπως τους :
Αλέξανδρο και Κωνσταντίνο Μαζαράκη, Γεώργιο Τσόντο, Αθανάσιο Εξαδάκτυλο κ.ά. Αγωνίστηκε να αφυπνίσει τους υπεύθυνους πολιτικούς και την κοινή γνώμη, να αντιδράσουν και να προκαλέσουν ένοπλη τοπική αντίδραση των πληθυσμών της Μακεδονίας, αφού επίσημα η Κυβέρνηση δεν το επιχειρούσε.
Μετά το 1904, όταν και η ελληνική Κυβέρνηση άλλαξε στάση και αποφάσισε να μελετήσει και να λάβει μέτρα οργανωτικά για συστηματική αντίδραση κατά της βουλγαρικής τακτικής στη Μακεδονία, ο Παύλος Μελάς αναλαμβάνει δράση και έρχεται στη Μακεδονία.
ΠΡΏΤΗ αποστολή του Παύλου Μελά , άνοιξη του 1904.
Φτάνει μυστικά (με το ψευδώνυμο Μίκης Ζέζας) μαζί με άλλους τρεις, τους Αλέξανδρο Κοντούλη, Αναστάσιο Παπούλα και Γεώργιο Κολοκοτρώνη, και έχουν στόχο να μελετήσουν επιτόπου την κατάσταση και να εισηγηθούν μέτρα για ανάληψη ένοπλου αγώνα.
Διοικούσε ένα σώμα τριανταπέντε αντρών Μακεδόνων και Ηπειρωτών, Λακώνων και Κρητικών, κ. ά., όμως ουσιαστικά ήταν αρχηγός όλων των αντάρτικων σωμάτων που δρούσαν στις περιφέρειες Μοναστηρίου και Καστοριάς. Γρήγορα όμως φεύγουν, γιατί οι Τούρκοι πληροφορήθηκαν την παρουσία τους και τους έβαλαν στόχο.
Ιούλιο του 1904, με πρωτοβουλία Κοζανιτών, έρχεται για δεύτερη φορά στη Μακεδονία, ως ζωέμπορος αυτή τη φορά.
Ο ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ έχει αρχίσει.
Ένας αγώνας που παρατάθηκε ως το Καλοκαίρι του 1908, οπότε θεσπίστηκε το νέο Τουρκικό Σύνταγμα.
Έρχεται στη Σιάτιστα, για να συναντήσει ντόπιους αρχηγούς αγωνιστές και να βγουν άντρες για το σχηματισμό μικρών ένοπλων σωμάτων, προκειμένου να αντιμετωπίσουν τα ένοπλα τμήματα των Βουλγάρων.
Στην τρίτη αποστολή του στη Μακεδονία, Αύγουστο του 1904, στέλνεται επίσημα από το Μακεδονικό Κομιτάτο της Αθήνας ως γενικός αρχηγός των Σωμάτων της περιοχής Μοναστηρίου – Καστοριάς.
Ο Μελάς στο διάστημα αυτό ως το θάνατό του φρόντισε κυρίως να οργανώσει την τοπική άμυνα και να ενισχύσει το φρόνημα των κατοίκων. Προσπάθησε να εκφοβίσει τους Βουλγάρους και να επαναφέρει στο Πατριαρχείο πληθυσμούς, που από φόβο είχαν προσχωρήσει στην Εξαρχία .
Στις 13 Οκτωβρίου βρίσκεται στο χωριό Στάτιστα για μια συνάντηση με τους οπλαρχηγούς Π. Κύρου και Καούδη.Το μεσημέρι εκείνης της ημέρας έτρωγε σε ένα σπίτι του χωριού μαζί με τον Ντίνα(ήταν μαζί του στο σώμα) και τους προεστούς του χωριού.
Η παρουσία του εκεί προδόθηκε στους Τούρκους από τον αρχικομιτατζή των Κορεστίων Μήτρο Βλάχο.
Σε κάποια στιγμή εμφανίστηκε η σπιτονοικοκυρά του χωριού και τους είπε ανήσυχη:
“Ήρθε μια γριά και μου είπε ότι είδε στρατό να έρχεται απο το Κονομπλάτι”.
Ο Παύλος,άφοβο πάντα παλικάρι απάντησε:
“Ε και έπειτα;Θα έρθει και θα περάσε騔
Αμέσως έστειλε είδηση στα καταλύματα που βρίσκοταν οι άντρες του να είναι σε ετοιμότητα αλλά να μην κουνηθεί κανένας.
Ο στρατός πέρασε κάτω απο τα παράθυρα του καταλύματος του Παύλου,αλλά και κάτω απο τα άλλα και προχώρησε πιο ψηλά. Από τα παράθυρα τον έβλεπαν που απομακρύνονταν και όλοι νόμιζαν ότι ο κίνδυνος πέρασε.
Ομώς, σε λίγο έφτασαν γυναίκες και έφεραν την είδηση.
“Ο στρατός έρχεται προς τα κάτω”.
Ο Παύλος έδωσε διαταγή στους άντρες του να μείνουν στις θεσεις του και να μην πυροβολήσουν χωρίς δική του διαταγή.
Σε λίγο οι Τούρκοι στρατιώτες πλησίασαν το σπίτι όπου ήταν ο Π.Μελάς και άρχισαν να χτυπούν δυνατά την πόρτα,φωνάζοντας να τους ανοίξουν.
Ο Παύλος Μελάς βλέποντας ότι δεν μπορούσε να κάνει τίποτε άλλο,πυροβόλισε, επακολούθησε μάχη
.Η ώρα περνούσε και το σκοτάδι άρχισε να πέφτει.
Κάποια στιγμή ο Παύλος και άλλοι δύο άντρες του βγήκαν στον περίβολο του σπιτιού για να πάρουν το όπλο ενός σκωτομένου Τούρκου στρατιώτη.Τότές μια σφαίρα βρήκε τον Παύλο Μελά στην οσφυακή χώρα .
Ο Παύλος Μελάς πρίν πεθάνει είπε στους άντρες του:
” Στη μέση με πήρε παιδιά.Τελειώσαν όλα για μένα”.
Φώναξε κοντά έναν απο τους άντρες του (τον Πύρζα) και του είπε:
“Πάρε αυτόν το σταυρό και να τον δώσεις στη γυναίκα μου και αυτό το ντουφέκι μου στο γιό μου τον Μίκη και να του πείς ,ότι έκανα το καθήκον μου”.
Όσο περνούσε η ώρα κρύωνε, οι πόνοι του γίνοταν αφόρητοι,άρχισε να μουγκρίζει:
“Σκοτώστε με να μην μείνω στα χέρια των Τούρκων”
Για να μην πέσει η σωρός του Μελά στα χέρια των Τούρκων, ο Ντίνας (ένα από τα πρωτοπαλίκαρα του)έκοψε με το σπαθί του την κεφαλή του ήρωα, έθαψε το ακέφαλο σώμα σ’ έναν πρόχειρο τάφο, εκεί όπου είχε σκωτωθεί και έπειτα περνώντας μεσ’ από τις γραμμές του τουρκικού αποσπάσματος, έφτασε στο χωρίο Ζέλοβο, όπου σ’ ένα σπίτι, στην άκρη του χωριού. έθαψε και την κεφαλή του Παύλου Μελά.
Το ακέφαλο σώμα του Παύλου Μελά βρήκαν οι Τούρκοι και το μετέφεραν στην Καστοριά.
Εκεί μεταφέρθηκε αργότερα και η κεφαλή του και μαζί τάφηκαν από τον Μητροπολίτη Καστοριάς Γερμανό Καραβαγγέλη σε αντίδραση Τούρκων και Βούλγαρων στο Πισοδέρι Καστοριάς ,δίπλα από τη μητρόπολη στην εκκλησία Αγίου Ταξιάρχη, σε αφανή τάφο κάτω από την Αγία Τράπεζα. Εκεί βρίσκονται σήμερα τα οστά του Παύλου Μελά.
Ο θάνατός του Πρωτεργάτη του Μακεδονικού Αγώνα, Παύλο Μελά, συγκλόνισε το Πανελλήνιο και το αφύπνισε.
Ο Ίωνας Δραγούμης επιγραμματικά μας λέει:
«Ο Μελάς…,με τη σπίθα που άναψε στον καθένα, πολλοί, που ήταν τυφλοί ως τότε, είδαν».
Για τον απλό κόσμο, ο Παύλος Μελάς πέρασε στο θρύλο και κυριάρχησε στις καρδιές του ως ο κύριος εκφραστής του αγώνα!
πηγή;kozani,thessalonikeis
Μακεδονικός Αγώνας.Παύλος Μελάς
Ίωνας Δραγούμης- Πολιτικός, Διπλωμάτης
