Αναλυτική έρευνα ιστορική Ο δημοσιογράφος Νίκος Βάνης για Ρεπορτάζ
Ο Π. Μελάς σ’ ένα γράμμα του απ’ το Κονσκό (Γαλατερή) της Σιάτιστας στις 12 Μαρτίου γράφει για τον παπαδήμο οικονόμου δημοδιδασκαλο Δεν φαντάζεσαι τί περίεργος τύπος είναι ό Παύλος. Η αγαθότης του είναι μοναδική. Οι Κρήτες μας με
πολλούς αξιωματικούς που έδρασαν στην περιοχή, όπως ο Ιωάννης Καραβίτης, ο Γεώργιος Τσόντος, ο Εμμανουήλ Σκουντρής, ο Νικόλαος Καλομενόπουλος και ο Γεώργιος Κατεχάκης ανθυπίλαρχο Βασίλειο Πανουσόπουλο Νταλίπης Κώττα Μακρής, ό Περάκης Γεώργιος Κατεχάκης (καπετάν Ρούβας)
ρμεντσκιώτης Κατσάμπας, ο Σκοτίδας Γύπαρης. • Σπυρομήλιος Σπ.(Μπούας). • Δεμέστιχας (Νικηφόρος). • Σάρρος Α Κοντούλη, Α. Παπούλα και Γ. Κολοκοτρώνη.
(Καούδης, Δικώνυμος Μακρής καί Περάκης), οι οποίοι τον λατρεύουν, τον πειράζουν (με καλοσύνην εννοείται) καί τότε βλέπεις τον Παύλον ευχαριστημένον καί ακούοντα καλοκάγαθα το πειράγματά των. Το σιγαρέττο δεν βγαίνει από το στόμα
του καί μιά από τις ευχαριστήσεις του είναι να μας διηγήται χωρίς να γελά τα παιγνίδια, πού έπαιζε εις τούς Βουλγάρους. Έχει μοναδικήν επιτηδειότητα εις όλα, αλλ’ ιδίως εις το να συνδέεται με τους καλυτέρους, αλλά καί καταλληλοτέρους ανθρώπους διά την εργασίαν του. Εις όλα τι χωριά έχει τοιούτους καλούς καί πιστούς φίλους»
Τον έστειλαν στην Γαλατερή να βρη τρόφιμα καί κανένα οδηγό με άλογα, για να φορτώσουν τα πράγματά τους. Δεν είχε κανένα φίλο στο άγνωστο, απόκεντρο καί ορεινό αυτό χωριό. Σε λίγο όμως γύρισε με ψωμί καί τυρί, καρύδια, σύκα, κρασί,
δυό άλογα καί τον καινούργιο φίλο του τον Γούλαν, «πού έκλαιεν από χαράν καί ενθουσιασμόν», γράφει ό Μελάς. «Ο Παύλος ό μυστηριώδης τον είχε φανατίσει» συνεχίζει ό Μελάς. Στον άγνωστον αυτό Γούλα έδωσε ό Μελάς ένα μετζίτι (ένα πέμπτο σχεδόν τού χρυσού εικοσοφράγκου), «διά να πίη υπέρ τις ελευθερίας». «Όχι κρασί, αποκρίθηκε ο Γούλας, θα το κάμω λαμπάδα».
Το χαρακτηριστικό είναι ότι τη προηγούμενη ημέρα είχαν άλλον οδηγό από το Παλιόκαστρο, Γεώργιον, «ευφυέστατον καί προθυμότατον», πού τους ωμολόγησε ότι πριν λίγες μέρες είχε περάσει προς τα πάνω αρκετά όπλα για τούς Βουλγάρους,
«πού αγωνίζονται για την λευτεριά», και όπως τούς έλεγαν, «ημείς πολεμάμε καί οι Έλληνες θα τα χαρούν». Τότε δηλ. ακόμα το ελληνικό κράτος επέτρεπε ή τουλάχιστον δεν είχε την ικανότητα να εμποδίζη την εξαγωγή όπλων για το βουλγαρικό κομιτάτο, πού εστρέφονταν πια μόνον κατά τού Ελληνισμού καί ιδικούς μας μόνο τώρα εσκότωνε.
Η αξία τού Παύλου αποδείχτηκε τότε σ’ όλη της την έκτασι. Το ετερόκλητο εκείνο άθροισμα από αξιωματικούς, Κρητικούς καί άλλους πρωτοπόρους καί πρωτοπόρους αντάρτες, πού έκαμνε το πρώτο καί παρθενικό πέρασμα στη Μακεδονία, έφθασε
γρήγορα, αναπαυτικά καί ασφαλέστατα στο Βογατσικό, ενώ τον Αύγουστο της ίδιας χρονιάς, όταν ό Μελάς ξαναβγήκε με τακτικό σώμα χωρίς να έχη τον Παύλον, ταλαιπωρήθηκε πολλές μέρες (12), παραπλανήθηκε πολλές φορές καί εκινδύνεψε περισσότερες, για να διανύση την ίδια μικρή απόστασι.
Για το μοναστήρι τού Τσιρολόβου ξεκίνησαν μέσα απ’ το εξωκκλήσι τού Αγίου Αθανασίου πάνω στο απότομο βουνό τού Βογατσικού, όπου με πολύ δύσκολη καί εξαιρετικά κοπιαστική πορεία ήλε παρά τα χρόνια καί τα πάχη του ό διδάσκαλος Αθ. Ιατρού παπαδήμο οικονομου δημοδιδασκαλο το Νικόλαο Βαδραχάνη όπου είχε άριστες σχέσεις με τον πατριάρχη
Κωνσταντινουπόλεως διοτι ήταν μεγαλύτερος έμπορος μεταξιού και χρηματοδότης του μακεδονικού αγώνα μαζί με τον στέφανο Δραγούμη διετέλεσε πρωθυπουργός της Ελλάδας το 1910 να τούς χαιρετήση καί να τούς μιλήση «μ’ ένα ταγάρι λουκούμια, ούζα καί παξιμάδια» στον ώμο. Αλλ’ απ’ τη συγκίνησι κόπηκε ή γλώσσα του καί μίλησαν τα δάκρυά του. Τον φίλησαν
δακρυσμένοι καί οι αξιωματικοί. Ευθύς έπειτα έκαμαν την εξαντλητική ανάβασι στο ερημικό εξωκκλήσι καί δύο παπάδες με δύο δημογέροντες τού Βογατσικού, πού, «φοβερά επίσης συγκινημένοι», τούς ανεκοίνωσαν ότι το Βογατσικό είχε έτοιμα 50 παιδιά να πάρουν τα όπλα. Μόλις ξεκίνησε το σώμα απ’ το εξωκκλήσι, ή πυκνή ομίχλη, πού τα σκέπαζε έως τότε όλα,
διαλύθηκε ξαφνικά καί πρόβαλαν μπροστά τους κοπάδια πρόβατα. Ο Κώττας τότε καί ό «πολύς», όπως γράφει ό Μελάς, Κύρου, πού φορούσαν τουρκικές στολές καί μιλούσαν τούρκικα, σίμωσαν τούς τσομπάνους καί τούς μίλησαν τουρκικά, για να τούς δώσουν την εντύπωσι, ότι ήσαν Τούρκοι στρατιώτες, ενώ άλλοι ξέκοβαν μακρύτερα.
Γράφει ό Μελάς: «Εισερχόμεθα κατ’ αρχάς εις το σπίτι της οικογενείας ενός των παλληκαριών τού Κώττα. Μάς ανοίγει την αυλόθυρα μιά νέα χωρική, η οποία μάς φωτίζει με δάδα.Η αυλή είναι αρκετά μεγάλη• μέσα της τρέχουν σαν τρελλά πλήθος μικρών γουρουνιών, κατσικιών καί αρνιών, πού εξύπνησαν καί ετρόμαξαν. Εις τον εξώστην τού χαγιατιού προβάλλουν λογιών
λογιών τρομαγμένα γυναικόπαιδα, γέροντες, γρηές, νέες, νέοι, παιδιά καμμιά δεκαπενταριά. Μόλις αναγνωρίζουν τόν Κώττα αμέσως γέλοια καί χαρά διαδέχονται την ανησυχίαν!» Ανάμεσα στα «δεκαπενταριά» αυτά παιδιά ήταν ασφαλώς καί ό τώρα βουλευτής καί συνταγματάρχης Αναστ. Νταλίπης, υιός το καπετάνιου, καθώς καί ό εξάδελφός του, μηχανικός, πού είχαν φωτισθή από μικροί με δαδί.
Ο Νταλίπης ήταν ένας απ’ τα 10 παλληκάρια τού Κώττα, πού υποδέχθηκαν στην Ρούλια τόν αρχηγό τους καί τούς αξιωματικούς, πού τούς έκαμε τόσο «λαμπράν εντύπωσιν το παράστημά των». «Είναι όλοι ομοιόμορφα ενδεδυμένοι», γράφει ό
Μελάς, «με στολάς τουρκικάς, βλαχόκαλτσες καί ωραίες άσπρες κάπες. Όλοι τους μάλλον υψηλού αναστήματος, τα δε σώματά των είναι καθ’ αυτό αθλητικά». Είχε ό Νταλίπης καί μιά μακρυνή συγγένεια με τόν Μητροβλάχο.
Ο Νταλίπης είχε μείνει όλο αυτό το διάστημα με τ’ άλλα παιδιά τού Κώττα πάνω στα χωριά των Κορεστίων. Το σπίτι του ήταν το πρώτο, όπου σταμάτησε το σώμα της επιτροπής των αξιωματικών καί τού Κώττα στην πορεία του απ’ το μοναστήρι τού Τσιρολόβου για «τα βασίλεια» τού Κώττα. Γράφει ό Μελάς: «Εισερχόμεθα κατ’ αρχάς εις το σπίτι της οικογενείας ενός
των παλληκαριών τού Κώττα. Μάς ανοίγει την αυλόθυρα μιά νέα χωρική, η οποία μάς φωτίζει με δάδα.Η αυλή είναι αρκετά μεγάλη• μέσα της τρέχουν σαν τρελλά πλήθος μικρών γουρουνιών, κατσικιών καί αρνιών, πού εξύπνησαν καί ετρόμαξαν. Εις τον εξώστην τού χαγιατιού προβάλλουν λογιών λογιών τρομαγμένα γυναικόπαιδα, γέροντες, γρηές, νέες, νέοι, παιδιά
καμμιά δεκαπενταριά. Μόλις αναγνωρίζουν τόν Κώττα αμέσως γέλοια καί χαρά διαδέχονται την ανησυχίαν!» Ανάμεσα στα «δεκαπενταριά» αυτά παιδιά ήταν ασφαλώς καί ό τώρα βουλευτής καί συνταγματάρχης Αναστ. Νταλίπης, υιός το καπετάνιου, καθώς καί ό εξάδελφός του, μηχανικός, πού είχαν φωτισθή από μικροί με δαδί.
Ο Νταλίπης ήταν ένας απ’ τα 10 παλληκάρια τού Κώττα, πού υποδέχθηκαν στην Ρούλια τόν αρχηγό τους καί τούς αξιωματικούς, πού τούς έκαμε τόσο «λαμπράν εντύπωσιν το παράστημά των». «Είναι όλοι ομοιόμορφα ενδεδυμένοι», γράφει ό Μελάς, «με στολάς τουρκικάς, βλαχόκαλτσες καί ωραίες άσπρες κάπες. Όλοι τους μάλλον υψηλού αναστήματος, τα δε σώματά των είναι καθ’ αυτό αθλητικά». Είχε ό Νταλίπης καί μιά μακρυνή συγγένεια με τόν Μητροβλάχο.
Το καλοκαίρι ό Παύλος, ό Νταλίπης καί ό Σίμος (ό Αρμεντσκιώτης) βρέθηκαν στην Αθήνα. Έφυγαν πρώτοι ό Δικώνυμος Μακρής, ό Περάκης καί ό Κύρου καί έπειτα ό Καούδης, πού υπωπτεύθηκε ότι κάποιος απ’ τα παιδιά τού Κώττα (Τσίλος) ήθελε να τόν δολοφονήση, πράγμα πού προκαλούσε τα γέλοια τού Κώττα. Ο καλός Θύμιος Καούδης έμεινε τρείς μέρες στο
Γάβρο, στο πατριαρχικό σπίτι τού Νταλίπη, γιατί κανένας δεν αναλάμβανε να τόν οδηγήση στην Καστοριά χωρίς ρητή άδεια τού Κώττα. Δέχθηκε τέλος ό αρχηγός με πόνο ψυχής να χωρισθή τόν αγαπητότερο σύντροφο καί να τού θεωρήση το διαβατήριο. Την προηγουμένη όμως ό σημερινός βουλευτής καί μικρό τότε παιδί Αν. Νταλίπης εκτύπησε μ’ ένα σουγιά τόν
Κρητικό καπετάνιο, πού τόν πείραζε. Έφυγαν τελευταίοι καί οι Νταλίπης καί Σίμος. Επίμονες συστάσεις καί θερμές παρακλήσεις απ’ όλες τις μεριές να αποσυρθή προσωρινά καί ό Κώττας στην Ελλάδα έμειναν χωρίς αποτέλεσμα, σαν να τόν κρατούσε μιά ακαταμάχητη δύναμις, όπως ή μοίρα, καρφωμένον στο μοιραίο χώμα.
Ο Παύλος Κύρου τούς ωδήγησε όλους, Κρητικούς καί Μακεδόνες, στα θεσσαλικά σύνορα. Στην Αθήνα έπαιρναν οι τρείς απ’ το γραφείο του αειμνήστου Στεφ. Δραγούμη για λογαριασμόν της «Επικούρου των Μακεδόνων επιτροπής» ανά πέντε (αρ. 5)
δραχμάς την εβδομάδα! Το ταλλαράκι δεν έφθανε ούτε για τα τσιγάρα τού Παύλου, πού το κρατούσε αδιάκοπα στο στόμα. Τούς συντηρούσε ό Θύμιος Καούδης, πού άρχισε να δουλεύη υπεργολάβος σε κάποιο πατριώτη του. Ο Νταλίπης προτίμησε να πάη σε κάποια επαρχία καί να δουλέψη με κτίστες χωριανούς του.
Μέσα τού Ιουλίου 1904 εκάλεσε μιά μέρα στο γραφείο του τόν Καούδη ό διευθυντής της εφημερίδας «Εμπρός» μακαρίτης Δημ. Καλαποθάκης, πού είχε αναλάβει τότε την προεδρία τού ελληνικού κομιτάτου για το βιλαέτι Μοναστηρίου. Ήσαν εκεί καί οι επίσης νεκροί τώρα Γεώργ. Μπαλτατζής καί Ιωάννης Δημ. Ράλλης.
Ο Π. Μελάς σ’ ένα γράμμα του γραφη στον παπαδήμο οικονομου δημοδιδασκαλο Τούς πήρε τότε, ανέβηκαν γρήγορα σ’ ένα παρακείμενο βουνό (Ντέμπλα), πέρασαν βιαστικά τη γέφυρα τού Σμίξι στο κτήμα κοντογιάννη στον Αλιάκμονα καί έφθασαν στ’ αμπέλια τού Κωσταράζι, όπου καί τρύπωσαν.
Είδαν τότε εκεί ένα λόχο στρατού να ψάχνη τα υψώματα γύρω απ’ τη γέφυρα. Κατά τύχη τούς είδε στ’ αμπέλια ό Τουρκαλβανός αγροφύλακας τού χωριού Γιασάρ. Ο Παύλος πήγε κοντά του καί τού μίλησε. Κι όταν σε λίγη ώρα πρόβαλε ένας άλλος λόχος στρατού, διαβεβαίωσε ό Γιασάρ τόν διοικητή του ότι στην περιοχή του δεν είχε φύλλο κουνηθή ούτε ένας καν ξένος εμφανισθή.
Στο Βογατσικό καί το Λέχοβο προμηθεύθηκαν από βοσκούς παλιές ξεφτισμένες κάπες. Κι απ’ το Λέχοβο τράβηξαν μέσον Μπελκαμένης (Δροσοπηγής) για το Ζέλοβο (Ανταρτικό). Βιάζονταν ό Καούδης να ξαναϊδή τα λημέρια καί βασίλεια τού Κώττα.
Ο Μελάς βρήκε δάσκαλο στο Γάβρο παπαδήμο οικονόμου δημοδιδασκαλο το Νικόλαο Βαδραχάνη όπου είχε άριστες σχέσεις με τον πατριάρχη η γυναικα του ηταν του γένους σαρικα Από την Κωνσταντινούπολη από πλούσια οικογένεια
Κωνσταντινουπόλεως διοτι ήταν μεγαλύτερος έμπορος μεταξιού και χρηματοδότης του μακεδονικού αγώνα μαζί με τον στέφανο Δραγούμη διετέλεσε πρωθυπουργός
Επιστολή του Μελά στην γυναίκα του,13 Μαρτίου 1904: Το Γάβρος το σημερινό Βογατσικό
«Εις τας 5 εγειρόμεθα καταμουσκευμένοι από την φοβεράν υγρασίαν. Πυκνοτάτη ομίχλη μας εμποδίζει να ίδωμεν εις απόστασιν πέντε βημάτων.Αρχίζει αμέσως η άνοδος. Το όρος είναι φοβερά απότομον και υψηλόν. Οι οδηγοί,κατά την συνήθειά των,μας είπαν,ότι απαιτούνται το πολύ 3/4 εως 1 ώρα,δια να αναβώμεν εις το λημέρι
(τον Προφήτη Ηλίαν).Αλλ΄ημείς κάμνομεν 3 ολοκλήρους και απελπιστικάς ώρας. Επι τέλεους,φθάνομεν εκεί επάνω και ευρίσκομεν τον πρωτότοκον υιόν του ιερέως Παπά Δήμου (τον Γεώργιο,με το παρατσούκλι Τσιπτσιλίδην) και μας λέγει,ότι ο Κουντούλης ανεχώρησ χθές Παρασκευήν,εις τας 3 μ.μ,με έναν διαβολεμένον οδηγόν,ο οποίος θα τον εισαγάγη απ΄ευθείας εις τη οικίαν του Χ…., όπου θα συνεννοηθή με τον
Μητροπολίτην,περί του σημείου συναντήσεως μας.Μας λέγει,επίσης ότι ο πατέρας του και τινες άλλοι μεμυημένοι προύχοντες μας ανέμεναν εδώ,ει τον Προφήτην Ηλίαν,καθ΄όλην τη νύκτα,αλλά,βλέποντες,ότι δεν ερχόμεθα,απελπισμένοι,με την ιδέαν,ότι θα επάθαμεν τίποτα κατήλθον,περί τα εξημερώματα,δια να μη τους ιδούν οι λοιποί κάτοικοι.Μας είχαν ετοιμάσει φαγί,κρασί κλπ.
Το εκκλησάκι ονομάζεται Προφήτης Ηλίας.Έχει 7 μέτρα μήκος και 4 πλάτος,πλακοστρωμένον,εν γένει δε εγκαταλελειμμένον.Ανάπτομεν φωτιά και ζεσταινόμεθα.(Την προς τούτο άδειαν έδωκεν ο ιερεύς).
Περί την εσπέραν,θα κατέλθωμεν ολίγον χαμηλότερα,όπου υπάρχει άλλη εκκλησία, ο Άγιος Αθανάσιος,μεγαλυτέρα,και έχει σανίδας.
Εις τας 10π.μ.,η πυκνή ομίχλη,η οποία τα πάντα εκάλυπτε,διελύθη.Και τότε,το πρώτον,είδα το Βογατσικόν,το οποίον είναι κτισμένον εις τους πόδας του αποτόμου όρους,όπου ευρισκόμεθα.
Η πόλις,αυτή καθ΄εαυτήν, είναι νόστιμη και συμπαθητική.Ακόμη,περισσότερον,την ηγάπησα,αναλογιζόμενος,ότι,εξ αυτής,κατάγεται η οικογένεια,την οποίαν,εις αυτόν τον κόσμον,υπέρ παν άλλο,λατρεύω.
Το εσπέρας,κατήλθομεν εις τον Άγιον Αθανάσιον.Εκεί,ήλθε,πρώτος-πρώτος,ο διδάσκαλος Αθανάσιος Ιατρού,45 ετών,αρκετά παχύς.Σε βεβαιώ,ότι όλοι μας συνεκινήθημεν,μέχρι δακρύων,βλέποντες τον ενθουσιασμόν του ανθρώπου.
Ο ανήφορος εις τον Άγιον Αθανάσιον διαρκεί δύο ώρας και είναι φοβερά κοπιαστικός,και εν τούτοις,αυτός ο δυστυχής,με όλον του το πάχος,εφορτώθη ένα ταγάρι,με λουκούμια,ούζο και παξιμάδια,και έκαμεν αυτόν τον δρόμον,πρώτην,ίσως,φοράν,δια να ΄έλθη,να μας ιδή.
Την π΄ρωτην στιγμήν,δεν ηδυνήθη να ομιλήση καν,αλλά μόον δάκρυα έτρεχαν από τα μάτια του.Όλοι μας τον εφιλήσαμεν,με την καρδιά μας.
Μετ΄ολίγον,ήλθεν ο Παπά-Δήμος και ένας άλλος ιερεύς,με δύο προύχοντας Κωνσταντίνος Βαδραχάνης και ο αδελφός του Νικόλαος που ήταν χρηματοδότης του μακεδονικού αγώνα τους αδελφού.Και αυτός ο δυστυχής,είναι φοβερά συγκινημένος.Μας είπαν ότι εις Βογατσικόν,το τμήμα έχει ετοιμάσει 50 παιδιά,έτοιμα να λάβουν τα όπλα.Εις τας 12 κατέβην ενθουσιασμένος.
Το Γάβρος το σημερινό Βογατσικό
“Γάβρος” ήταν κέντρο της πολιτικής επιτροπής του Μακεδονικού ...
Αποτελούσε διοικητικό κέντρο και κομβικό σημείο της περιοχής γι αυτό και με το ψευδώνυμο “Γάβρος” ήταν κέντρο της πολιτικής επιτροπής του Μακεδονικού Αγώνα.
Η απόλυτη τηλεφημερίδα elliniko–fenomeno.gr η εφημερίδα Fenomeno News που διανέμεται δωρεάν σε Αθήνα ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΩΡΑ
