Ένα τροχοκίνητο ατμόπλοιο στο βυθό της Κέας
Το ντοκιμαντέρ έχει ξεκινήσει από τον Οκτώβριο του 2006 , ενώ οι προετοιμασίες για την υλοποίηση του χρειάστηκαν τουλάχιστον δυο χρόνια. Πρόκειται για μια πρωτόγνωρη ενέργεια στον Ελλαδικό χώρο, που πραγματοποιεί ιστορική έρευνα, ανελκύσεις αλλά και ταυτόχρονα γυρίζει ντοκιμαντέρ βάση δραματοποιημένου σεναρίου.
Στόχος της ταινίας είναι να κάνει γνωστό το θέμα σε διεθνές επίπεδο. Κατά την διάρκεια του ντοκιμαντέρ ανελκύστηκαν ο ένας εκ των δυο τροχών από βάθος – 52 μέτρων και βάρους 14 με 16 τόνους, καθώς και διάφορα άλλα ευρήματα και κατέληξαν σε ειδική πτέρυγα, που δημιουργήθηκε για το σκοπό αυτό στο Μουσείο της Σύρου.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και τα δυο βασιλικά κανόνια που ανελκύστηκαν από το ναυάγιο. Η ενέργεια πραγματοποιήθηκε με τη συνεργασία του Βιομηχανικού Μουσείου Σύρου που υπάγεται στον )ήμο της Σύρου και το Υπουργείο Πολιτισμού, το Εθνικό ίδρυμα Ερευνών, την Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων και την καταδυτική ομάδα UFR-Team.
Μια συμπαραγωγή της Ε.Ρ.Τ Α.Ε., του γραφείου παραγωγής TEXNIS και του ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΣΥΡΟΥ.
Το ντοκιμαντέρ αφορά στο ιστορικό τροχοκίνητο ατμόπλοιο «Πατρίς», που βυθίστηκε το 1868.
Ένα μοναδικό ναυάγιο (με μέγιστο βάθος -55 μέτρων), ίσως σε όλη την Μεσόγειο, πιθανόν και στην Ευρώπη.
Ο λόγος που το καθιστά μοναδικό ορίζεται από την ιδιαιτερότητα αυτών των τύπων πλοίων, που για την κίνηση τους χρησιμοποιούσαν τροχούς. Κατασκευασμένο σε μια εποχή πριν την ανακάλυψη της προπέλας, με τα περισσότερα σκάφη να είναι φτιαγμένα από ξύλο.
Το συγκεκριμένο πλοίο ήταν ένα από τα ελάχιστα μεταλλικής κατασκευής και για αυτόν το λόγω σώζεται έως σήμερα. Ένα πολυτελές πλοίο, που διέθετε τροχοκίνητη ατμομηχανή αλλά και ιστιοφορία, ιδιοκτησία της «Ελληνικής Ατμοπλοΐας», της πρώτης ακτοπλοϊκής εταιρίας που ιδρύθηκε ποτέ για την Ελλάδα.
Την ενέργεια του μουσείου αλλά και την υλοποίηση του ντοκιμαντέρ ενίσχυσαν οικονομικά με ένα μεγάλο πόσο η οικογένεια Γιώργου Πατέρα, η SONY Hellas, που βοήθησε οικονομικά αλλά και υλικοτεχνικά, η καταδυτική εταιρία APNEA, με πλήρη υποστήριξη καταδυτικού υλικού και τέλος η ΜΟΤΟΥΝΑΜΙΚΗ – YAMAHA, που μας παραχώρησε ένα φουσκωτό ταχύπλοο σκάφος για τις ανάγκες των γυρισμάτων
Στις 30 Ιανουαρίου 2008 έγινε η παρουσίαση του ντοκιμαντέρ στο μουσείο ΜΠΕΝΑΚΗ.
Ιστορικά στοιχεία
Τροχοκίνητα, τα πρώτα ατμόπλοια
Αυτού του τύπου τα πλοία καθιερώθηκε να ονομάζονται ποταμόπλοια αργότερα, που χρησιμοποιήθηκαν (και χρησιμοποιούνται ακόμα και σήμερα) στα ποτάμια.
Στην αρχή, τα τροχοκίνητα βαπόρια (paddle ships) ήταν τα πρώτα πλοία, μετά τα γρήγορα ιστιοφόρα (clippers) που εφαρμόστηκε η ατμομηχανή. Η πρόωση με τη μέθοδο της προπέλας δεν είχε ακόμα ανακαλυφθεί.
Η ατμομηχανή περιέστρεφε τους τροχούς κίνησης (paddle-wheels) του πλοίου, επιτυγχάνοντας με αυτόν τον τρόπο την κίνησή του. Το 1802 κατασκευάζεται το τροχοκίνητο ατμόπλοιο αλλά και ιστιοφόρο Charlotte Dundas, απο τον William Symington στο Forth Clyde Canal, της Σκοτίας.
Η κίνηση με τα πανιά δεν σταμάτησε να εφαρμόζεται, μιας και χρησιμοποιούνται σαν βοηθητική δύναμη.
Tο 1812 καθελκύεται στη Σκοτία το Comet, από τους Bell, Napier, και Robertson. Το πλοίο αυτό που είχε από ένα τροχό κίνησης στην κάθε του πλευρά δημιούργησε εμπορική επιτυχία. Από αυτή τη στιγμή ξεκινάει μια μεγάλη ανάπτυξη της βιομηχανίας κατασκευής τροχοκίνητων ατμόπλοιων.
Το πρώτο ατμόπλοιο που διέσχισε τον Ατλαντικό ήταν το Dutch vessel Curacao, ένα ξύλινο τροχοκίνητο με ημερομηνία καθέλκυσης το 1826. Τον Απρίλιο του 1827 ξεκινάει από το Ρότερνταμ και κάνει ένα μήνα για να τον διασχίσει.
Το επόμενο υπερατλαντικό ατμόπλοιο, το Royal William, το 1833 χρειάστηκε 17 ημέρες από Κεμπέκ για Λονδίνο. Ουσιαστικά όμως, η πρώτη αναγνώριση για τα ατμόπλοια έρχεται με το βρετανικό Great Western, κατασκευή του Brunel, το οποίο καταφέρνει να διανύσει την απόσταση από το Μπρίστολ για Νέα Υόρκη σε 15 ημέρες, τρεις ημέρες γρηγορότερα από ένα γρήγορο ιστιοφόρο (Clipper).
Τον επόμενο χρόνο κατασκευάζεται το πρώτο μεγάλο μεταλλικό ατμόπλοιο, το Rainbow. Στον χρόνο που ακολούθησε, ο Pettit Smith σχεδιάζει και κατασκευάζει το Archimides, το πρώτο ατμόπλοιο με προπέλα (screw propeller), το οποίο διασχίζει τον Ατλαντικό σε 14,5 ημέρες, μόλις μισή ημέρα γρηγορότερα από το τροχοκίνητο Great Eastern. Η χρήση της προπέλας παρουσίαζε ουσιαστικά πλεονεκτήματα, σε αντίθεση με τους τροχούς.
Τα τροχοκίνητα ατμόπλοια υπέφεραν από τον καιρό. Εάν το πλοίο έπαιρνε έστω και μικρή πλάγια κλίση λόγω θαλασσοταραχής και ο ένας τροχός βυθιζόταν περισσότερο, το πλοίο άρχιζε να στρίβει. Το επιπλέον βύθισμα του ενός τροχού δημιουργούσε ισχυρή ροπή στρέψης. Σε περιπτώσεις μεγάλου κυματισμού ήταν δυνατόν ολόκληρος ο τροχός να ξενέριζε και να περιστρεφόταν στον αέρα.
Την πραγματική τους εφαρμογή τη γνώρισαν στα ποτάμια, όπου τα νερά είναι γαλήνια, ενώ το μικρό βύθισμα τούς επέτρεπε τη πλεύση τους και στα ρηχά.
«Ελληνική Ατμοπλοΐα»
Η πρώτη μετοχική ατμοπλοϊκή εταιρία της Ελλάδος 1857-1892 Στις αρχές του 1855 αποφασίστηκε από την κυβέρνηση να αναληφθεί πρωτοβουλία για την ίδρυση της πρώτης ελληνικής ατμοπλοϊκής εταιρίας. Έτσι στις 3 Ιανουαρίου του 1857, παρουσία του συμβολαιογράφου Γ. Πούλου στο κατάστημα της Εθνικής Τράπεζας στην οδό Αιόλου, ιδρύθηκε η πρώτη Ελληνική Ατμοπλοϊκή Εταιρία, που έμεινε γνωστή στην ιστορία με το όνομα «Συριανή».
Το κεφαλαίο της εταιρίας μοιράστηκε ανάμεσα στην κυβέρνηση, την Εθνική Τράπεζα και σε ιδιώτες. Έδρα της οριζόταν το λιμάνι της Σύρου που εκείνη την εποχή ήταν το πιο εμπορικό λιμάνι της Ελλάδος. Οι οιωνοί για την επιτυχία της εταιρίας παρουσιάζονταν ευνοϊκοί.
Το Μάιο του 1855 υπογράφεται η συνθήκη Εμπορίου και Ναυτιλίας στην Κάλιτζα. Ήταν η πρώτη συνθήκη που υπογράφτηκε μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας, η οποία επέτρεπε στα πλοία των δυο συμβαλλόμενων χωρών ελευθέρια και ασφάλεια. Πάραυτα η «Ελληνική Ατμοπλοΐα» δεν μπόρεσε ποτέ να παρουσιάσει κέρδη έχοντας κοστίσει στην κυβέρνηση τα πρώτα δώδεκα χρόνια της λειτουργίας της 7.075.673 δρχ.
Η εταιρία με τη λήξη της συμβάσεως και παρ’ όλη την κρατική βοήθεια, είχε φτάσει στο σημείο της χρεοκοπίας. Τότε ζητήθηκε η παράταση της συμβάσεως για δώδεκα ακόμη χρόνια.
Οι φωνές για κακοδιοίκηση και διαχειριστικές ατασθαλίες ήταν πολλές και στη βουλή οι συζητήσεις είχαν φτάσει στο αποκορύφωμα, αν δηλαδή θα έπρεπε να συνεχιστούν οι ενισχύσεις ή όχι. Η σύμβαση τελικά πέρασε δίνοντας μια ένεση στην καταδικασμένη όμως, όπως πια φαινόταν, Ελληνική Ατμοπλοΐα.
Η εταιρία συνέχισε την καθοδική της πορεία μέχρι το 1892, όταν το παθητικό της από ζημιές έφτανε τα 31.441.333 δρχ. και εκποιήθηκε μόνο για 949.000 δρχ.
Που οφειλόταν όμως η αποτυχία της «Ατμοπλοΐας»;
Εκτός από εκείνον της μοίρας των πρωτοπορών οι λόγοι που αναφέρονται είναι πολλοί. Κακή διαχείριση, πολυτέλεια και μεγάλες δαπάνες, κατάχρηση στην έκδοση εισιτηρίων πολλοί επιβάτες δεν πλήρωναν εισιτήριο ενώ άλλοι πάλι πλήρωναν χωρίς η πληρωμή αυτή να γράφεται στα βιβλία των λογιστών των πλοίων, υπερβολική κατανάλωση κάρβουνου, μεγαλύτερος αριθμός ατμόπλοιων από όσα ήταν πραγματικά απαραίτητα, υπερβολικά μεγάλα πλοία κατάλληλα για υπερατλαντικά ταξίδια και όχι για κοντινές διαδρομές, αδιαφορία των μετόχων και τέλος ελλιπής επίβλεψη και έλεγχος από το κράτος.
Όλα αυτά οδήγησαν την εταιρία που ιδρύθηκε με τόσο καλές προοπτικές στη χρεοκοπία. Παρόλα αυτά η «Ελληνική Ατμοπλοΐα» αποτέλεσε σταθμό στην ελληνική ναυτιλία δημιούργησε τις βάσεις, την εμπειρία και προσέφερε ακριβή γνώση για την ανάπτυξη της επιβατικής ναυσιπλοΐας.
Πολλές εφημερίδες αναφερόντουσαν στο γεγονός.
«Εκ των ωραιότερων, εάν μη το άριστον, των ατμόπλοιων της Ελληνικής Ατμοπλοϊκής εταιρίας, η Πατρίς, εναυάγησεν….» ανέφεραν όλες οι εφημερίδες και ζητούσαν εξηγήσεις για το δυστύχημα.
Η θάλασσα ήταν ελαφρώς ταραγμένη και τα νερά γνωστότατα, η ζυγαριά έδειχνε να γέρνει κατά του καπετάνιου. «Μέγα δυστύχημα αννηγγέλθη χθες εις την πρωτεύουσαν. Το ωραιότερον ατμόπλοιον της ελληνικής ατμοπλοικής εταιρίας, η «Πατρίς», μεταβαίνων εκ Πειραιώς εις Σύρων, εκτύπησεν επι ύφαλων έξωθεν της Κέας και διερράγην απωλέσθη.» Εφημερίδα «ΑΥΓΗ» 24 Φεβρουαρίου 1868
Η εφημερίδα ΑΙΩΝ δημοσιεύει όλη την αναφορά του καπετάνιου και αναμένει το πόρισμα, η εφημερίδες που ασχολούνται με το θέμα είναι πολλές, αναζητούνται οι υπεύθυνοι.
Στοιχεία «Πατρίς»
Το τροχοκίνητο ατμόπλοιο «Πατρίς» παραγγέλθηκε στα ναυπηγεία C. Lungley & Co, Deptford, στον ποταμό Thames, της Αγγλίας από τον Βασιλιά Όθωνα το 1859 και παρελήφθη το 1860.
Μήκους 217 ποδών, πλάτους 27.5 ποδών, 787 κόρων, 641 τόνων (επίσης αναφερόταν και ως 800 τόνων), 180 ίππων.
Ταυτόχρονα παραγγέλθηκαν 4 πλοία, δυο όμοια τροχοκίνητα ατμόπλοια, το πολυτελές «Όθων» και «Αμαλία», καθώς επίσης και δυο μικρότερα το «Βυζάντιον» και το «Επτάνησος».
Το «Όθων» μετονομάστηκε σε «Πατρίς», όπου δόθηκε στην Ελληνική Ατμοπλοΐα μαζί με το «Αμαλία», το οποίο μετονομάστηκε σε «Ευνομία».
Στο «Ευνομία» εκδηλώθηκε φωτιά στο λέβητα, ενώ ήταν στην Ύδρα και κάηκαν ζωντανοί 50 άνθρωποι.
Έπειτα μετονομάστηκε σε «Ίρις».
το ΕΛΛΗΝΙΚΟ ντοκιμαντέρ «ΠΑΤΡΙΣ
«Πατρίς» 139 ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΤΑ Ο ΤΡΟΧΟΣ ΕΡΧΕΤΑΙ ΣΤΗΝ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑ
Αγαπητοί κύριοι , Το 2004 ήταν απλά ένα πολύ φιλόδοξο όνειρο…
Μας πήρε δύο χρόνια συζητήσεων και έρευνας ώστε το όνειρο αυτό να μπει στο στάδιο της «ιδέας»…
Και άλλα δύο υπέροχα χρόνια ώστε η ιδέα να γίνει πραγματικότητα… Κάπως έτσι στις 30 Ιανουαρίου του 2008 καταφέραμε να παρουσιάσουμε στο Μουσείο Μπενάκη το ντοκιμαντέρ: «ΠΑΤΡΙΣ» Απολεσθέν το 1868
Η όλη διαδικασία της ανέλκυσης τμημάτων του ιστορικού τροχοκίνητου ατμόπλοιου «ΠΑΤΡΙΣ» που βυθίστηκε το 1868 στον Ύφαλο του Κούνδουρου στην Κέα αποτυπώθηκε σε 63,27 λεπτά πλην όμως ήταν μία εξαιρετικά δύσκολη αποστολή 2 ετών, σε ιδιαίτερα αντίξοες συνθήκες.
Θελήσαμε να δείξουμε το όνειρό μας και έτσι το στείλαμε στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Δυστυχώς ο νυν καλλιτεχνικός διευθυντής κύριος Δημήτρης Εϊπίδης μας το απέρριψε και έτσι δεν καταφέραμε να διαγωνιστούμε…
Βέβαια του χρωστάμε την ευγνωμοσύνη μας διότι μαζέψαμε την πίκρα μας (γι’ αυτήν την αδικαιολόγητη απόρριψη) και τα κουράγια μας και στείλαμε το ντοκιμαντέρ στην Αμερική στο International Film and Video Festival που διοργανώθηκε από το Archaeology Channel στις 18-22 Μαΐου 2010 στο Oregon των Η.Π.Α. που θεωρείτε το σημαντικότερο Φεστιβάλ αρχαιολογικού ντοκιμαντέρ στο κόσμο.
Στο φεστιβάλ αυτό συμμετείχαν 100 ταινίες από 32 χώρες.
Σήμερα βρισκόμαστε στην εξαιρετικά ευχάριστη θέση να σας ενημερώσουμε ότι το ΕΛΛΗΝΙΚΟ ντοκιμαντέρ «ΠΑΤΡΙΣ»
Απολεσθέν το 1868 απέσπασε το πρώτο βραβείο καλύτερου ντοκιμαντέρ καθώς επίσης και το Βραβείο καλύτερης κινηματογράφησης. Πρόκειται για μια αξιόλογη διάκριση όπου ένα Ελληνικό ντοκιμαντέρ συναγωνίστηκε και κέρδισε παραγωγές όπως π.χ. του National Geographic και του History Channel .
Η ενέργεια πραγματοποιήθηκε με τη συνεργασία του Βιομηχανικού Μουσείου Σύρου που υπάγεται στο Δήμο της Σύρου και το Υπουργείο Πολιτισμού, το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, την Εφορία Εναλίων Αρχαιοτήτων και την καταδυτική ομάδα UFR – TEAM .
Την ενέργεια του μουσείου αλλά και την υλοποίηση του ντοκιμαντέρ ενίσχυσαν οικονομικά η οικογένεια Γιώργου Πατέρα, η SONY HELLAS που βοήθησε οικονομικά αλλά και υλικοτεχνικά, η καταδυτική εταιρεία ΑΡΝΕΑ και η ΜΟΤΟΔΥΝΑΜΙΚΗ – ΥΑΜΑΗΑ .
Μια συμπαραγωγή της ΕΡΤ Α.Ε. , της εταιρείας παραγωγής TEXNIS και του ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΣΥΡΟΥ .
Με τιμή Γιάννης Μακρίδης
