Από το σχολικό βιβλίο της ισορίας της Γ΄Γυμνασίου, έτσι μαθαίνουν τα Ελληνόπουλα ένα από τα μεγαλύτερα κεφάλαια της νεότερης Ελληνικής ιστορίας.
Η πολιτική των μεγάλων δυνάμεων απέναντι στην Κρητική επανάσταση του 1897 και η ήττα του Ελληνικού στρατού κατά τον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του ίδιου χρόνου αποτέλεσαν βαρύ πλήγμα για την Ελλάδα.
Η πολιτική και οικονομική κατάσταση της χώρας είχε επικίνδυνα επιδεινωθεί, ενώ την ίδια περίοδο οι Βούλγαροι εθνικιστές σχεδίαζαν την δημιουργία αυτόνομης Μακεδονίας, με απώτερο σκοπό την ενσωμάτωση της στο Βουλγαρικό κράτος. Το 1893 ιδρύθηκε το πρώτο Βουλγαρικό επαναστατικό κομιτάτο με την επωνυμία <Εσωτερική Μακεδονική Επαναστατική οργάνωση> και με κύριο σύνθημα <η Μακεδονία για τους Μακεδόνες>.
Το 1895 ιδρύθηκε στη Σόφια η <<Ανώτατη Μακεδονική επιτροπή>> με στόχο την προσάρτηση της Μακεδονίας στην Βουλγαρία.
Το 1897 οργανώθηκαν ένοπλα Βουλγαρικά σώματα που ανέλαβαν δράση στην κεντρική και ανατολική Μακεδονία και στρέφονταν εναντίον των κληρικών και των προκρίτων που ήταν αντίθετοι στην <<Βουλγαρική Εξαρχία>>. Στο διάστημα 1897- 1904 υπολογίζεται ότι στα βιλαέτια της Θεσσαλονίκης και του Μοναστηρίου εκατοντάδες Έλληνες υπήρξαν θύματα των Βουλγάρων κομιτατζήδων, πολλά χωριά είχαν καταστραφεί, και είχαν λεηλατηθεί εκκλησίες που αρνούνταν να υποταχθούν στην <<Εξαρχία>>.
Γράμμα του Παύλου Μελά από τα Φάρσαλα (20 Απριλίου 1897) μετά τις πρώτες ήττες του Ελληνικού στρατού (απόσπασμα)
<..Τώρα όπου επέρασαν αι πρώται της απελπισίας στιγμαί, τώρα όπου οπωσούν ανασυνετάχθημεν, ανελάβομεν πάντες, ευτυχώς, ελπίδας πάλιν και το επιζητούμεν επιμόνως, ν΄αρχίσωμεν τον αγώνα. Θάρρος λοιπόν θ΄ αποπλύνωμεν την ύβριν, Θ΄ ανορθωθώμεν από την ατίμωσιν. Η πατρίς μας δεν θα καταστραφή από εν ατύχημα, όλοι μας θέλομεν να την σώσωμεν, ας έλθη η ευλογητή η ώρα όπου θα κληθώμεν όλοι εις βοήθειαν του ήρωος μας Σμολένσκη και θα ιδήτε ότι υπάρχουν και άλλα παληκάρια, θα ευρεθούν πολλοί πατριώται οι οποίοι την ήτταν αυτήν θα την μετατρέψουν εις νίκην, ούτως επείν, εξ ης θα λάβη ο Ελληνισμός θάρρος δια νέον αγώνα...>>
Αποκορύφωμα των Βουλγαρικών ενεργειών για την αυτονομία της Μακεδονίας ήταν η εξέγερση του Ίλιντεν (20 Ιουλίου 1903), που την κατέστειλαν ισχυρές Τουρκικές δυνάμεις. Στην περίοδο αυτή η στάση των Ελληνικών κυβερνήσεων χαρακτηριζόταν από αδράνεια, που οφειλόταν στα σοβαρά εξωτερικά και εσωτερικά προβλήματα της χώρας, ενώ, αντίθετα, Ελληνικές μορφωτικές εταιρείες (<<Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία>>, <<Σύλλογος προς διάδοσιν των Ελληνικών Γραμμάτων>> κ.α) ενίσχυσαν τα σχολεία της περιοχής, που οι πληθυσμοί τους κινδύνευαν από την Βουλγαρική προπαγάνδα.
Το επίσημο Ελληνικό κράτος κινήθηκε μόνο μετά την εξέγερση του Ίλιντεν, και στο τέλος του 1903 ιδρύθηκε στην Αθήνα από δημοσιογράφους, επιστήμονες, στρατιωτικούς και πολιτικούς το <<Μακεδονικό Κομιτάτο>>, με σκοπό την προστασία τους Ελληνισμού όχι μόνο στην Μακεδονία, αλλά και στην Θράκη, την Ήπειρο και την Αλβανία.
Συγχρόνως η εταιρεία <<Ελληνισμός>> άρχισε εκστρατεία διαφώτισης της Ευρωπαϊκής κοινής γνώμης για τα απαράγραπτα δίκαια του Ελληνισμού στις περιοχές αυτές.
Τα Ελληνικά προξενεία της Θεσσαλονίκης και του Μοναστηρίου έγιναν κέντρα του αγώνα εναντίον της Βουλγαρικής προπαγάνδας. Ελληνικά αντάρτικά σώματα, στελεχωμένα από αξιωματικούς του Ελληνικού στρατού και ενισχυμένα από εθελοντές από όλη την Ελλάδα (κυρίως από την Κρήτη) άρχισαν την ένοπλη δράση για την εξουδετερώσουν τις Βουλγαρικές ενέργειες.
Απόσπασμα από γράμμα του Ίωνα Δραγούμη στον Παύλο Μελά. <>
Τον Αύγουστο του 1904 ο αξιωματικός του Ελληνικού στρατού Παύλος Μελάς (με το ψευδώνυμα Μίκης Ζέζας) ανέλαβε την αρχηγία των ανταρτικών σωμάτων της Δυτικής Μακεδονίας και αγωνίστηκε ηρωικά ως το θάνατο του (12 Οκτωβρίου 1904), όταν προδομένος στους Τούρκους από Βούλγαρους κομιτατζήδες, έπεσε νεκρός από Τουρκικό απόσπασμα στο χωριό Στάτιστα.
Ο αγώνας συνεχίστηκε αμείωτος ως το 1908, όταν με την επικράτηση του κινήματος των Νεοτούρκων δημιουργήθηκαν νέες συνθήκες στην περιοχή.
Ο κίνδυνος εκβουλγαρισμού της Μακεδονίας είχε αποτραπεί και ο δρόμος για την απελευθέρωση των Βορείων Ελληνικών περιοχών είχε ανοίξει μέσα στις παρακάτω ευνοϊκές για τον Ελληνισμό περιστάσεις.
Πηγή: Ιστορία νεότερη και σύγχρονη Γ΄Γυμνασίου. Bus. Βλ. Σφυρόερα, οργανισμός εκδόσεων διδακτικών βιβλίων.
ΑΝΤΙΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ-Εξέγερση του Ίλιντεν :
Το 1903 οι βουλγαρικές δραστηριότητες έφτασαν στο απόγειο τους. Μετά από εκτεταμένες δολιοφθορές όλη την άνοιξη, το καλοκαίρι, τη μέρα του προφήτη Ηλία, ξέσπασε στη Δυτική Μακεδονία επαναστατικό βουλγαρικό κίνημα, γνωστό ως εξέγερση του Ιλιντεν.
Ότι κατάλαβα (που δεν κατάλαβα τίποτα), καταλάβατε, τα συμπεράσματα δικά σας.
