Επρόκειτο για έναν αγνό πατριώτη που αφιέρωσε τη ζωή του για την Ελλάδα και την ιδέα της Ένωσης, όμως είχε στο τέλος εγκλωβιστεί σε μια κατάσταση απ’ όπου δεν μπορούσε να ξεφύγει, διότι οι δυνάμεις έξω από τον ίδιο ήταν πιο δυνατές απ’ ό,τι εκείνος. Μετά από ένα μακρύ πνευματικό ταξίδι για τη ζωή και τη δράση τουΣτρατηγού Γεώργιου Γρίβα Διγενή, που κράτησε 22 ολόκληρα χρόνια, ο ερευνητής-συγγραφέας Λεωνίδας Λεωνίδου έφτασε αυτές τις μέρες στον προορισμό του. Δηλαδή στη συγγραφή και την έκδοση των δύο τελευταίων τόμων της βιογραφίας του Αρχηγού του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα της ΕΟΚΑ και Αρχηγού και ιδρυτή της ΕΟΚΑ
Την 12η Φεβρουαρίου, 2009 παρουσιάστηκαν σε ειδική εκδήλωση στο οίκημα της Κυπριακής Αδελφότητας (Britannia Road, North Finchley, London N12, 9RU), οι δύο ογκώδεις τόμοι που καλύπτουν τα ταραχώδη και συγκλονιστικά, για τον κυπριακό λαό και για τον ίδιο το Γρίβα, χρόνια 1959-1974, την περίοδο δηλαδή από τη λήξη του αγώνα της ΕΟΚΑ μέχρι και το θάνατό του. Προηγήθηκε το 1995 η έκδοση, από τον κ.Λεωνίδου, του πρώτου Τόμου της Βιογραφίας του Γρίβα, που καλύπτει τα πρώτα 53χρόνια της ζωής του, από το 1897 που γεννήθηκε, μέχρι το 1950 και περιλαμβάνει τα παιδικά και εφηβικά του χρόνια, τη φοίτησή του στη Σχολή Ευελπίδων, τη γνωριμία και το γάμο του με την Κική, τη συμμετοχή του στη Μικρασιατική Εκστρατεία ως Ανθυπολοχαγός, τη συμμετοχή του στον Β
΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ως Επιτελάρχης της 2ης Μεραρχίας στην Πίνδο και γενικά τη σταδιοδρομία του ως στρατιωτικού. Το 1997 εκδόθηκε ο δεύτερος Τόμος που καλύπτει τα χρόνια 1950-1959, δηλαδή την περίοδο της προετοιμασίας και διεξαγωγής του αγώνα της ΕΟΚΑ.
Συνάντησα το Λεωνίδα Λεωνίδου στο σπίτι του στο Palmers Green του βόρειου Λονδίνου και μου μίλησε γι’ αυτό το κοπιώδες τετράτομο έργο ζωής και για τους λόγους που τον ώθησαν να το αναλάβει, δεδομένων των τεράστιων δυσκολιών στην εξεύρεση αξιόπιστων πηγών αντικειμενικής πληροφόρησης και έρευνας, αλλά και των πολιτικών δυσκολιών που προκύπτουν λόγω της αμφιλεγόμενης προσωπικότητας του Γρίβα, κυρίως σε σχέση με την ίδρυση και τη δράση της ΕΟΚΑ Β΄.
Ένα όνομα που προκαλεί αλλεργία
«Είναι γεγονός», είπε ο κ. Λεωνίδου, «ότι σήμερα, 35 χρόνια μετά το θάνατό του, το όνομά του προκαλεί αλλεργία σε πολλούς και είχα πολλά προβλήματα μέχρι να διεκπεραιώσω την εργασία μου. Όμως έβαλα πείσμα να κάνω την έρευνα και ουσιαστικά αφιέρωσα τη ζωή μου σε αυτήν, με μοναδικό κίνητρο να φτάσω στην ιστορική αλήθεια που αφορά στο Διγενή. Ως νεαρός φοιτητής στην Αθήνα, από το 1967 μέχρι το 1971, ήμουν μέλος των αντιχουντικών ομάδων που ίδρυσε ο Γρίβας εκεί στη διάρκεια της δικτατορίας στην Ελλάδα, τον γνώρισα προσωπικά και τον επισκεπτόμουν συχνά στο σπίτι του, αφού σπούδαζα με υποτροφία του δημόσιου Ιδρύματος που ίδρυσε εκείνος στην Ελλάδα και ήξερα πολύ καλά ότι ήταν αντίπαλος και όχι συνεργάτης της Χούντας, όπως τον κατηγορούν. Ήμουν παρών στις δύο δημόσιες αντιχουντικές ομιλίες που έκανε το 1970 και το 1971 σε κινηματοθέατρα της Αθήνας ενώπιον εκατοντάδων Κυπρίων φοιτητών, τις έχω μαγνητοφωνήσει και διασώσει και δεν μπορώ να δέχομαι τις ανοησίες που λέγονται εκ των υστέρων από διάφορους για εξυπηρέτηση σκοπιμοτήτων».
Έχεις μια σαφή συναισθηματική προσέγγιση στο θέμα «Γρίβας». Αυτό δεν υπονομεύει την αντικειμενικότητά σου ως ιστορικού ερευνητή, για το έργο που τον αφορά;
Καθόλου. Άλλο η κρίση μου ως πολιτικό άτομο και άλλο η ιδιότητά μου ως ερευνητής-συγγραφέας. Το έργο μου για το Γρίβα είναι στηριγμένο σε στοιχεία, μαρτυρίες και πληροφορίες από το προσωπικό αρχείο και το αδημοσίευτο ημερολόγιό του, από πρόσωπα που τον έζησαν από κοντά, συγγενείς, φίλους, συναγωνιστές, αλλά και σε ντοκουμέντα από τα βρετανικά και τα αμερικανικά κρατικά αρχεία, σε εκατοντάδες απόρρητα έγγραφα και σε δημοσιεύματα από τον κυπριακό και τον ξένο Τύπο της εποχής. Νομίζω ότι με τους δύο καινούργιους τόμους που εξέδωσα και παρουσιάζω σε όλους τους Έλληνες, ιδιαίτερα της Κύπρου, ξεκαθαρίζω ποιος ήταν στην πραγματικότητα ο Γρίβας, τι έκανε και τι πίστευε. Με το έργο αυτό, πιστεύω, διαλύονται μύθοι που επικράτησαν σε βάρος του για περισσότερα από τριάντα χρόνια. Ιδιαίτερα με τον τέταρτο τόμο που ασχολείται με τα τραγικά τρία τελευταία χρόνια της ζωής του και μέσα από συνταρακτικά ντοκουμέντα γραμμένα από τον ίδιο, δίνονται πειστικά και αδιάσειστα στοιχεία των θέσεων και προθέσεών του και ανατρέπουν τα μέχρι σήμερα επικρατούντα σενάρια. Ο τέταρτος Τόμος της σειράς περιέχει ένα τρομερό υλικό για την ΕΟΚΑ Β΄ από τα αρχεία του Διγενή και απαντάται το ερώτημα γιατί κατέβηκε ο Διγενής στην Κύπρο, γιατί ίδρυσε την ΕΟΚΑ Β΄, ποιοι ήταν οι στόχοι του και ποιοι χρηματοδοτούσαν την ΕΟΚΑ Β΄.
Ποιοι τη χρηματοδοτούσαν;
Οι τότε τρεις Μητροπολίτες Άνθιμος, Κυπριανός και Γεννάδιος, γνωστοί Κύπριοι μεγαλοεπιχειρηματίες και άλλοι οπαδοί του Διγενή που τάσσονταν υπέρ του αγώνα της Ένωσης, τα μέλη της ΕΟΚΑ Β΄ και ο ίδιος ο Διγενής.
Σε ποιο συμπέρασμα καταλήγεις για τον άνθρωπο και στρατιωτικό Γρίβα;
Επρόκειτο για έναν αγνό πατριώτη που αφιέρωσε τη ζωή του για την Ελλάδα και την ιδέα της Ένωσης, όμως είχε στο τέλος εγκλωβιστεί σε μια κατάσταση απ’ όπου δεν μπορούσε να ξεφύγει, διότι οι δυνάμεις έξω από τον ίδιο ήταν πιο δυνατές απ’ ό,τι εκείνος. Αλλά επιμένω και λέω ότι καμιά πολιτική επίπτωση και συνέπεια δεν είχε οποιαδήποτε πράξη του Διγενή στην Κύπρο ή άλλού. Τις πολιτικές αποφάσεις τις έπαιρναν άλλοι. Ο Διγενής έκανε κάποιες στρατιωτικές κινήσεις που δεν είχαν επιπτώσεις πάνω στην εξέλιξη του Κυπριακού και την τραγωδία που ακολούθησε έξι μήνες μετά το θάνατό του. Εκείνοι που έπαιρναν τις πολιτικές αποφάσεις ήταν οι υπεύθυνοι για τις πολιτικές συνέπειες.
Μόνο και μόνο ότι ήρθε τον Αύγουστο 1971 κρυφά από την Ελλάδα στην Κύπρο, ίδρυσε την ΕΟΚΑ Β΄ και αντιπαρατάχθηκε ένοπλα στην εκλελεγμένη δημοκρατική κυβέρνηση Μακαρίου, θεωρείται ένα τεράστιο λάθος και για πολλούς ένα έγκλημα που δεν του το συγχωρούν. Πώς τοποθετείται το βιβλίο σου σε αυτές τις πεποιθήσεις;
Ο Διγενής θεωρούσε ότι οδηγήθηκε στην κατάσταση εκείνη λόγω του κατατρεγμού της ενωτικής παράταξης. Το 1971 υπάρχει στην Κύπρο μια ενωτική παράταξη που καταπιέζεται. Υπάρχουν επισκέψεις αγωνιστών στην οικία του στην Αθήνα, που του περιγράφουν τα πάνδεινα που υποφέρουν.Το ενωτικό κίνημα και το όραμα με το οποίο μεγάλωσε και ανδρώθηκε και για το οποίο αγωνίστηκε και θυσιάστηκε με τους άλλους, πάει να πεθάνει. Δεύτερο, γίνονται συνομιλίες και σκευωρίες για υπογραφή διχοτομικής συμφωνίας επίλυσης του Κυπριακού, μεταξύ της Χούντας και της τουρκικής κυβέρνησης, η οποία θα απέκλειε εσαεί την Ένωση. Ο Διγενής στα τελευταία του χρόνια θεωρεί ότι ο μόνος τρόπος για να επανέλθει το Κυπριακό στην ορθή οδό, ήταν η οδός του δημοψηφίσματος, δηλαδή της αυτοδιάθεσης, για να αποφασίσει η πλειοψηφία του λαού τι θα γίνει με το μέλλον του. Προσπάθησε, λοιπόν, να πείσει το Μακάριο να προχωρήσουν μαζί προς την πορεία του δημοψηφίσματος και να θέσουν επιτακτικά το ζήτημα της αυτοδιάθεσης, ελπίζοντας ότι θα επερχόταν η Ένωση. Αλλά γράφει κάπου ότι, αν ο κυπριακός λαός αποφάσιζε διαφορετικά, τότε αυτός θα παραιτείτο. Έρχεται, λοιπόν, στην Κύπρο και ο τρόπος που το έκανε ήταν στρατιωτικός, γιατί δεν μπορούσε να βγει στο πεζοδρόμιο και να δημιουργήσει κόμμα υπό τις συνθήκες που υπήρχαν τότε. Ο μόνος τρόπος που γνώριζε, ήταν να έχει μια στρατιωτική οργάνωση. Ο Γρίβας έφτασε μυστικά στην Κύπρο στις 31 Αυγούστου 1971, αφού είχε ενημερώσει σχετικά το Βασιλιά Κωνσταντίνο και τον αυτοεξόριστο στο Παρίσι Κωνσταντίνο Καραμανλή. Ο Μακάριος γνώριζε ότι θα ερχόταν, αλλά όχι πότε ακριβώς. Αρχικά δεν εκδήλωσε καμιάν αντίδραση, γιατί δεν αντιλαμβανόταν ότι ο Διγενής θα ερχόταν να κάνει στρατιωτική οργάνωση. Νόμιζε ο Μακάριος ότι με την παρουσία του Διγενή στην Κύπρο, οι χουντικοί στην Αθήνα θα φοβούνταν να επιβάλουν λύση. Αυτό συμπέρανα, τουλάχιστον εγώ, μέσα από την έρευνα που έκανα. Ενώ ο Διγενής ήρθε στην Κύπρο για ν’ αντιμετωπίσει μια ισχυρή στρατιωτική οργάνωση, τυχόν στρατιωτικό κίνημα της Χούντας μέσω της ελεγχόμενης από αυτούς Εθνικής Φρουράς.
«ΕΟΚΑ Β΄, μια κίνηση για την Ένωση»
Ήρθε, λοιπόν, για να στηρίξει την κυπριακή κυβέρνηση και όχι για να την καταλύσει;
Ακριβώς. Και με απώτερο σκοπό να προχωρήσουν προς την Ένωση, εφόσον αυτό θελήσει ο κυπριακός λαός μέσω δημοψηφίσματος. Η ΕΟΚΑ Β΄ ιδρύθηκε για την αντιμετώπιση οποιουδήποτε ενδεχομένου επιβολής λύσης ανθενωτικής ή λύσης μη αποδεκτής στον εθνικόφρονα κόσμο και στο Διγενή. Ο Διγενής δεν την έβλεπε ως κίνηση αντιμακαριακή, αλλά ως κίνηση για να επιτευχθεί η Ένωση. Όμως, ανάμεσα στα μέλη της ΕΟΚΑ Β΄, υπήρχαν πολλοί που υπέφεραν κατά τη δεκαετία 1960-1970 και διακατέχονταν από αντιμακαριακό μένος (Στη διάρκεια της δεκαετίας 1960 έγιναν από την κυβέρνηση Μακαρίου δολοφονίες αγωνιστών της ΕΟΚΑ που έμειναν ανεξιχνίαστες, έγιναν ξυλοδαρμοί και απαγωγές αντιφρονούντων δημοσιογράφων, έγινε μεγάλος κατατρεγμός της ενωτικής παράταξης). Αυτοί ήθελαν να συνεχιστεί ο αγώνας της ΕΟΚΑ,τάχθηκαν εναντίον των Συμφωνιών της Ζυρίχης και εναντίον του Μακάριου, γιατί έβλεπαν με καχυποψία ότι το καθεστώς τότε δεν οδηγούσε την Κύπρο προς την Ένωση, αλλά διαιώνιζε μια κατάσταση όχι ποθητή γι’ αυτούς.
Η δημοκρατία στα πέτρινα χρόνια
Γιατί δεν είχαν τη δημοκρατικότητα να δεχτούν και να σεβαστούν το γεγονός ότι η εκλελεγμένη κυβέρνηση είχε άλλη άποψη, ότι έκλεισε το θέμα της Ένωσης και ότι η πολιτική δεν γίνεται με κρησφύγετα και με πραξικοπήματα;
Ο Διγενής δεν έκανε πραξικόπημα. Παρόλο που η δημοκρατική ζωή της Κύπρου δεν είχε μπει στην τροχιά της, εντούτοις αυτό δεν δικαιολογούσε πραξικοπήματα. Η επιρροή αιώνων σκλαβιάς και καταπίεσης κάτω από διάφορους κατακτητές, δεν επέτρεψαν την κανονική λειτουργία του νέου κράτους. Πολλοί που είχαν πάρει αξιώματα, ήταν επηρεασμένοι από τις μεθόδους του απελευθερωτικού αγώνα. Όσοι δεν ευνοούσαν το καθεστώς, διώκονταν και δεν έπαιρναν θέσεις. Όσοι κρατούσαν εφημερίδα της αντιπολίτευσης, εθεωρούντο προδότες. Η αντίληψη της δημοκρατίας, τότε, δεν έχει σχέση με την αντίληψη της δημοκρατίας σήμερα. Ήταν μια περίοδος εξέλιξης προς τη δημοκρατία και όχι δημοκρατία. Οποιοσδήποτε διαφωνούσε με το Μακάριο, διωκόταν ή φυλακιζόταν. Ο ψυχίατρος Τάκης Ευδόκας, που ήταν πολιτικός εκπρόσωπος της ενωτικής παράταξης, καταδικάστηκε σε ποινή φυλάκισης δύο μηνών για ένα αντιπολιτευτικό άρθρο του, που έγραψε το 1970 στην εφημερίδα «Γνώμη».
Ο Ευδόκας υπήρξε, ίσως, ο μοναδικός πολιτικός που τον αποφυλάκισαν οι Αρχές διά της βίας, αφού την ημέρα των βουλευτικών εκλογών θα ήταν κλεισμένος στη φυλακή, πράγμα που θα έβλαπτε την εικόνα της κυβέρνησης. Ο ίδιος ήθελε να εκτίσει την ποινή του για να τραβήξει τα φώτα της δημοσιότητας στις αντιδημοκρατικές μεθόδους της κυβέρνησης. Ο Μακάριος έφτασε στο σημείο να στείλει τον Αρχηγό της Αστυνομίας και την υπουργό Στέλλα Σουλιώτου να τον παρακαλούν να φύγει από τη φυλακή και αυτός να αρνείται! Μου είπε, λοιπόν, ο Ευδόκας ότι οι υπεύθυνοι των φυλακών τον μετέφεραν διά της βίας έξω από τις φυλακές και τον κλείδωσαν απέξω!
Αμοιβαία καχυποψία και πάθη στο απροχώρητο
Πώς τα πράγματα πήραν αυτή την άσχημη τροπή, με την ανοικτή σύγκρουση Γρίβα – Μακάριου, το διχασμό του λαού, την ένοπλη βία και αντιβία, τις ανατινάξεις αστυνομικών σταθμών από την ΕΟΚΑ Β΄ και τις εμφύλιες δολοφονίες πολιτικών αντιπάλων;
Το Σεπτέμβρη του 1971, ένα μήνα μετά που ήρθε στην Κύπρο ο Γρίβας, ο Μακάριοςμαθαίνει ότι θα κάνει μυστική οργάνωση και τον Οκτώβρη τού εξαπολύει δριμύτατη δημόσια επίθεση, ότι «η Ένωσις δεν επιτυγχάνεται δι’ εκδηλώσεων και πράξεων ηρωικής μωρίας». Τον ίδιο μήνα ο Διγενής πληροφορήθηκε ότι το Υπουργικό Συμβούλιο αποφάσισε την ίδρυση Εφεδρικού Σώματος Αστυνομίας, όχι υπό τις εντολές του υπουργού, αλλά απευθείας του Μακαρίου. Τρίτον, τον Ιανουάριο 1972 υπήρξε πληροφορία ότι ο Μακάριος εισήγαγε μυστικό οπλισμό από την Τσεχοσλοβακία, τον οποίο αποθήκευσε στο υπόγειο της Αρχιεπισκοπής. Ανάμεσα στα όπλα υπήρχαν και αντιαρματικά, που σημαίνει ότι δεν είχε στόχο να κτυπήσει Τούρκους που δεν είχαν άρματα, αλλά την Ε.Φ. ή οποιονδήποτε άλλον μπορούσε να κινηθεί εναντίον του και ότι, με άλλα λόγια, ίδρυε δικό του στρατό παράλληλα προς την Ε.Φ. Όλα αυτά επιδείνωσαν το βαρύ κλίμα και παρά τη μυστική συνάντηση Γρίβα – Μακάριου στις 26 Μαρτίου 1972 στη Λευκωσία, για εκτόνωση της κρίσης, οι δύο άντρες δεν κατάφεραν να άρουν την καχυποψία που έτρεφαν ο ένας για τον άλλο.
Μετά από τρίμηνη αναμονή, ο Μακάριος τα βρίσκει με το δικτάτορα Γεώργιο Παπαδόπουλο, αποφασίζει να πατάξει την ΕΟΚΑ Β΄ και καλεί τον Παπαδόπουλο να καταδικάσει την ΕΟΚΑ Β΄. Ενισχύεται το Εφεδρικό και αρχίζει η καταδίωξη της ΕΟΚΑ Β΄ και ο σκληρός πόλεμος με τις αστυνομικές δυνάμεις. Ο Διγενής σκληραίνει τη στάση του μετά που ο Μακάριος αγνόησε την υπόδειξή του να μην υποβάλει υποψηφιότητα στις εκλογές του 1973 και να υποδείξει άλλον ως υποψήφιο Πρόεδρο. Η ενωτική παράταξη απέσυρε την υποψηφιότητα Ευδόκα, οπότε ο Μακάριος εκλέγεται χωρίς ανθυποψήφιο, ενώ άρχισαν τρομερά βασανιστήρια σε αστυνομικούς σταθμούς, όσων συλλαμβάνονταν ως μέλη της ΕΟΚΑ Β΄. Ο Διγενής κατάρτισε το σχέδιο «Ανταπόδοσις» που εφάρμοσε το Φεβρουάριο – Μάρτιο 1973 για ανατίναξη αστυνομικών σταθμών όπου εφαρμόζονταν βασανιστήρια. Τα πάθη είχαν πλέον φτάσει στο απροχώρητο, υπήρξαν μερικές εκτελέσεις αντιπάλων και από την ΕΟΚΑ Β΄ και από το μακαριακό παρακράτος. Ήταν μια ατυχής περίοδος για την Κύπρο. Η πιο κρίσιμη περίοδος ήταν το καλοκαίρι 1973 οπότε είχαν συλληφθεί οι περισσότεροι των μελών της ΕΟΚΑ Β΄, ενώ στο αρχείο του ο Διγενής αναφέρει ότι είχε πληροφορίες ότι ο Μακάριος έδωσε εντολή να εκτελέσουν και τον ίδιο!
ΜΑΡΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ
