Η κάθε εποχή «διαβάζει» ιστορικά πρόσωπα με τα δικά της κριτήρια. Η ιστορική επιστήμη δεν υπήρξε ποτέ αθώα. Με την επιλογή των θεμάτων της και με τις φωτοσκιάσεις που κάθε φορά προέβαλε στο ιστορικό υλικό απηχούσε, αν δεν εξυπηρετούσε κιόλας, τάσεις, ενδιαφέροντα, συμφέροντα, επιλογές, σκοπιμότητες της δικής της κάθε φορά εποχής. Πρόσφατα κυκλοφόρησε στη Γερμανία το βιβλίο «Περικλής. Ηγέτης και στρατηγικός νους στην κλασσική Αθήνα», μια μελέτη του ομότιμου καθηγητή Αρχαίας Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Γοττίγγης Γκούσταβ Αντολφ Λέμαν. Ο βιβλιοκριτικός της Süddeutsche Zeitung το χαρακτήρισε τομή για την πρόσληψη του Περικλή στον γερμανόφωνο χώρο. Γιατί;
Επειδή ο Λέμαν επιχειρεί ίσως για πρώτη φορά μια αποϊδεολογικοποιημένη προσέγγιση του αρχαίου πολιτικού και αναδεικνύει τη σημασία του μέσα στα δεδομένα της εποχής του, τον παρουσιάζει ως προϊόν συγκεκριμένων συνθηκών και προσπαθεί να τον αξιολογήσει μέσα σ’ αυτές χωρίς να τον επιβαρύνει με φοβίες ή πόθους άλλων εποχών.
Ο Μπάρτολντ Γκέοργκ Νίμπουρ, που θεμελίωσε την ιστορική μελέτη της αρχαίας Ρώμης, υπενθύμιζε στους φοιτητές του, που συγκινούνταν από τα δημοκρατικά ιδανικά να μην παίρνουν αέρα, η λεγόμενη «χρυσή εποχή του Περικλέους» ήταν εφεύρημα των νεότερων χρόνων και όχι επιβράβευση των ίδιων των αρχαίων για τις αθηναϊκές επιδόσεις στη δημοκρατία.
Και ο Ερνστ Κούρτιους, στυλοβάτης της ιστορικής μελέτης της αρχαίας Ελλάδος, για να μην ταράσσονται τα φιλομοναρχικά ώτα, υπενθύμιζε κάθε τόσο τη ρήση του Θουκυδίδη, ότι η Αθήνα του Περικλέους ήταν κατ’ όνομα δημοκρατία, αλλά στην πραγματικότητα ενός ανδρός αρχή.
Στον 20ο αιώνα είχαμε και χειρότερα. Ο εξαίρετος κατά τα άλλα ιστορικός Χέλμουτ Μπέρβε, σε ομιλία του συνέκρινε την αθηναϊκή ηγεμονία με την εθνικοσοσιαλιστική και περιγράφοντας τον Περικλή ως ηγέτη άφηνε να διαφαίνεται από πίσω του η μορφή του Χίτλερ.
Αλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα ο Μέγας Αλέξανδρος, τον οποίο «ανακάλυψε» ο Γερμανός ιστορικός του 19ου αιώνα Γιόχαν Γκούσταβ Ντρόιζεν, ως πρότυπο για τον αυτοκράτορα της Πρωσίας, που καλούνταν την εποχή εκείνη να ενώσει τα γερμανικά φύλα, όπως ο αρχαίος Μακεδόνας τα ελληνικά. Εκείνη ακριβώς την εποχή, όταν οι μεγάλοι λαοί της Ευρώπης αναζητούσαν πρότυπα στην ελληνική αρχαιότητα, ο Μέγας Αλέξανδρος ήταν ο αγαπημένος των Γερμανών.
Αλλο παράδειγμα, η ανακάλυψη από τους Γερμανούς, ως πρόδρομου των επικριτών του μονοθεϊσμού, ενός μισοξεχασμένου βυζαντινού φιλοσόφου. Λεγόταν Γεμιστός, αλλά προτίμησε το Πλήθων, που θυμίζει περισσότερο το Πλάτων, συμβουλάτορας των αυτοκρατόρων Μανουήλ 2ου και Ιωάννη 8ου, αυτός που άφησε άναυδους με τη ρητορική του ικανότητα τους ανθρωπιστές της Φλωρεντίας, κατά την Οικουμενική Σύνοδο του 1438.
Στη Γερμανία κυκλοφόρησε ένας συλλογικός τόμος για τη ζωή και το έργο του με τίτλο: «Πλήθων. Μεταρρυθμιστής πολιτικός, φιλόσοφος, λάτρης των αρχαίων θεών». Παρουσιάζοντάς τον η Süddeutsche Zeitung σημείωσε: «Ακριβώς στην εποχής της ισλαμιστικής τρομοκρατίας, είναι γοητευτικό να ασχολείται κανείς με τον παραγνωρισμένο πρόδρομο όλων των σύγχρονων επικριτών του μονοθεϊσμού».
DEUTSCHE WELLE
