Οι Σούφι , οι Δερβίσηδες της Θεσσαλονίκης κι ο Άγιος Χορτάτζ.
Στις αρχές του 20ου αιώνα στη Θεσσαλονίκη λειτουργούσαν περισσότεροι από 32 τεκέδες που ανήκαν στα πιο γνωστά σούφικα τάγματα
. Βρίσκονταν διασκορπισμένα σε όλη την πόλη και είχαν πάρει το όνομά τους είτε από τον ιδρυτή του τάγματος τους, είτε από το επάγγελμα που ασκούνταν κατά κόρον στη συνοικία όπου εδράζονταν, αλλά ακόμη και από ημέρες της εβδομάδα όπου τελούνταν σημαντικές για κάθε τάγμα λειτουργίες.
Από τις λίγες πληροφορίες που διασώθηκαν γνωρίζουμε τις θέσεις ορισμένων απ αυτούς. Στην κατηφόρα μπροστά από το ανοιχτό πάρκο της εκκλησίας του Αγίου Δημητρίου, βλέποντας στην πλατεία Αριστοτέλους και στην παραλία , ήταν το Φετιχιέ Τζαμί (το τζαμί του Προθητή) και ο ομώνυμος τεκές που πρέπει να λειτούργησε σχεδόν αμέσως με την κατάκτηση της Θεσσαλονίκης από τους Οθωμανούς.
Κοντά στις φυλακές του Επταπυργίου, στο πάνω μέρος του βυζαντινού τείχους όπου παλιά ήταν το μετόχι της Μονής Χορταϊτη, βρισκόταν ο τεκές που είχε ιδρύσει ο δερβίσης Γκιούλ Μπαμπάς που στο εξής έφερε το όνομα του ιδρυτή του.
Ένς άλλος ονομαστός δερβίσης ήταν ο άγιος Χορτάτζ . Στο όνομά του υπήρχε αφιερωμένο μοναστήρι στην πλαγιά του Χορτιάτη πάνω από τη Θεσσαλονίκη
. Στο μοναστήρι αυτό, στο οποίο οι Οθωμανοί απέδιδαν πολλά θαύματα, γινόταν καθημερινά λατρεία και προσευχή τη μέρα, με νηστεία και ορθοστασία το βράδυ. Ο σεϊχης Χορτάτζ ωστόσο έμεινε περισσότερο γνωστός από ένα άλλο γεγονός, στο οποίο οφείλει και το όνομά του.
Μετά από μια νύχτα εκστασιασμού και ενώ ο ίδιος μαζί με άλλους δερβίσηδες προσευχόταν , ξαφνικά γύρω από το κεφάλι του εμφανίστηκε ένα λαμπρό φωτοστέφανο. Οι μαθητές του και άλλοι πιστοί άρχισαν να φωνάζουν την περσική λέξη χορτάτζ , που σημαίνει “άγιος με το στέμμα του ήλιου στο κεφάλι”. Μετά το θαύμα αυτό , ο Χορτάτζ πήρε την απόφαση να μετατρέψει σε τζαμί έναν από τους ωραιότερους και αρχαιότερους ναούς της Θεσσαλονίικης , το ναό του Αγίου Γεωργίου , τη γνωστή Ροτόντα. (…)
Ένα άλλο μέρος στην πόλη που ήταν πολύ γνωστό στους πιστούς ήταν ο τεκές που λειτουργούσε στη θέση της μονής του Αγίου Δημητρίου του Αρμογένη, έξω από τα ανατολικά τείχη της Θεσσαλονίκης. Στο σημείο αυτό, υπήρχε και ο τάφος του ζηλωτή δερβίση που είχε πρωτοστατήσει στη μετατροπή του χριστιανικού ναού σε τζαμί και μέχρι σήμερα είναι γνωστό από την πηγή που υπάρχει εκεί, την πηγή του Σέιχ-Σου.
Ωστόσο στη Θεσσαλονίκη κανένας τεκές δεν μπορούσε να συγκριθεί με το οίκημα των Μεβεβλήδων, το περίφημο Μεβλεβίχανε που μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα ήταν κι ο πιο φημισμένος.
Ο τεκές αυτός βρίσκονταν στα βορειοδυτικά της πόλης στο Γενί Καπή (Νέα Πύλη), στη συμβολή των οδών Αγίου Δημητρίου με την οδό Λαγκαδά. (…)
Στον τεκέ έμεναν δεκάδες δερβίσηδες που ασκούνταν στη μελέτη του Κορανίου και του Μεσνεβί του μεγάλου έργου του Ρουμί. Είναι χαρακτηριστική η περιγραφή του Αυστριακού περιηγητή και διπλωμάτη Άντον φον Πρόκες-Όστεν, που στις αρχές του 19ου αιώνα είχε επισκεφθεί το μοναστήρι:
“Ο ηγούμενος των δερβίσηδων ονομάζεται Μεχμέτ Αλή , είναι περίπου 65 ετών, πανέξυπνος , χωλός αλλά υγιής, με μια χαρούμενη έκφραση στο πρόσωπο”.
Μάλιστα ο Αυστριακός διπλωμάτης αναφέρει μια συνομιλία που είχε μαζί του όπου ο σεϊχης του είπε χαρακτηριστικά:
“Είμαστε όλοι τέκνα του Θεού. Χριστιανοί, Τούρκοι , Εβραίοι..Υπάρχει μόνο ένας Θεός. Ο Χριστός, ο Μωάμεθ, ο Μωϋσής είναι Διδάσκαλοι και Προφήτες. Χωρίς το Θεό δεν μπορεί κανείς να κουνήσει ούτε το δάχτυλό του. Εκείνος γνωρίζει γιατί δημιούργησε τον κόσμο έτσι όπως είναι. Εμείς καλά θα κάνουμε να μην μισιούμαστε μεταξύ μας“. (…)
Το 1918 ο τεκές των Μεβλεβήδων ήταν ερημωμένος , με σχεδόν κανέναν δερβίση. Αν και είχε γλυτώσει από τη μεγάλη φωτιά του 1917 , η παρουσία του αποτελούσε εμπόδιο στα σχέδια του Γάλλου αρχιτέκτονα Εμπράρ για την ανοικοδόμηση της Θεσσαλονίκης, που μεταξύ άλλων περιλάμβααν την αστική ανάπτυξη και αναμόρφωση της περιοχής γύρω από το Γενί Καπί.
Το σχέδιο προέβλεπε την κατεδάφιση του τεκέ όπως και του εβραϊκού νεκροταφείου αλλά ο μουσουλμανικός π0ληθυσμός της πόλης αντιδρούσε. Οι αντιδράσεις τελικά ξεπεράστηκαν με την ανταλλαγή των πληθυσμών μετά τον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1921-22 και ο τεκές των Μεβλεβήδων κατεδαφίστηκε , χωρίς να γνωρίζουμε ακριβώς πότε.
Σήμερα, κάθε ίχνος από την παρουσία των δερβίσηδων στη Θεσσαλονίκη, των τελετουργιών και των γνώσεών τους, έχει εξαφανιστεί.
Το κείμενο είναι απόσπασμα του κεφαλαίου “Οι Σούφοι της Θεσσαλονίκης”. Το κεφάλαιο καθώς και οι σπάνιες φωτογραφίες στηρίζονται στο υλικό του σπάνιου βιβλίου Salonica: Jews and Dervishes που κυκλοφόρησε το 1993 από τον ιστορικό και ερευνητή Νίκο Σταυρουλάκη μόνο στα αγγλικά.
Αυτά είναι μερικά μόνο από τα ενδιαφέροντα θέματα που περιγράφονται στο βιβλίο των εκδόσεων ΑΡΧΕΤΥΠΟ :
ΜΥΣΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ : 23 ΑΦΗΓΗΣΕΙΣ ΧΑΜΕΝΗΣ ΓΝΩΣΕΙΣ
Οι εκδόσεις ΑΡΧΕΤΥΠΟ θα βρίσκονται στο περίπτερο 29 στο Φεστιβάλ Βιβλίου στο ΖΑΠΠΕΙΟ της Αθήνας που ξεκινά στις 5 Σεπτεμβρίου.
