Levent Kenez/Stockholm
Επιδιώκοντας να αποφύγει μια επανάληψη προηγούμενων διπλωματικών κρίσεων, η Τουρκία ενεργεί προσεκτικά στην αντίδρασή της στην αναχαίτιση του Madleen, ενός πλοίου ανθρωπιστικής βοήθειας που προσπαθούσε να παραβιάσει τον αποκλεισμό της Γάζας από τον ισραηλινό στρατό.
Το πλοίο, το οποίο μετέφερε αρκετούς διεθνείς ακτιβιστές, συμπεριλαμβανομένων δύο Τούρκων υπηκόων, ακινητοποιήθηκε από ισραηλινές δυνάμεις τη Δευτέρα σε διεθνή ύδατα, προκαλώντας συγκρατημένες αλλά επικριτικές δηλώσεις από την Άγκυρα.
Το τουρκικό Υπουργείο Εξωτερικών καταδίκασε την αναχαίτιση του πλοίου ως παραβίαση του διεθνούς δικαίου. «Η επέμβαση των ισραηλινών δυνάμεων κατά του Madleen, το οποίο βρισκόταν σε διεθνή ύδατα και είχε αποστολή να παραδώσει ανθρωπιστική βοήθεια στη Γάζα, αποτελεί σαφή παραβίαση του διεθνούς δικαίου», ανέφερε το υπουργείο σε ανακοίνωση που εκδόθηκε μόνο στα τουρκικά και τα αραβικα.
Το υπουργείο κατηγόρησε περαιτέρω το Ισραήλ ότι ενεργεί ως «τρομοκρατικό κράτος», επικαλούμενο τον συνεχιζόμενο αποκλεισμό της Γάζας και την παρεμπόδιση της ανθρωπιστικής βοήθειας. «Η αποτρόπαια επίθεση του Ισραήλ απειλεί την ασφάλεια στη θάλασσα και την ελευθερία της ναυσιπλοΐας και αποδεικνύει για άλλη μια φορά την άνομη συμπεριφορά του», αναφέρει η δήλωση.
Αρχικά, οι παρατηρητές παρατήρησαν την απουσία αγγλικών και γαλλικών εκδόσεων της δήλωσης στα επίσημα τουρκικά κανάλια.
Σε αντίθεση με προηγούμενα περιστατικά που γρήγορα κλιμακώθηκαν σε διπλωματικές κρίσεις, η αντίδραση της Άγκυρας φάνηκε μετρημένη τόσο σε τόνο όσο και σε εύρος. Ωστόσο, μόνο πολλές ώρες αργότερα προστέθηκαν αγγλικές και γαλλικές μεταφράσεις, αν και καμία ειδική ανάρτηση σχετικά με το περιστατικό στο Madleen δεν είχε εμφανιστεί ακόμη στους λογαριασμούς κοινωνικής δικτύωσης του τουρκικού Υπουργείου Εξωτερικών στα αγγλικά και γαλλικά μέχρι τη στιγμή της δημοσίευσης.
Τα μέσα ενημέρωσης που συνδέονται με την κυβέρνηση στην Τουρκία ανέφεραν ότι βρίσκονται σε εξέλιξη διπλωματικές προσπάθειες για την απελευθέρωση των Τούρκων πολιτών που επέβαιναν στο πλοίο.
Μια δήλωση που ακολούθησε από πηγές του υπουργείου Εξωτερικών επιβεβαίωσε ότι το πλοίο αναμενόταν να φτάσει σε ισραηλινό λιμάνι μέχρι το βράδυ και ότι λαμβάνονται μέτρα για να διασφαλιστεί η προξενική πρόσβαση στους κρατούμενους επιβάτες. «Έχουμε ξεκινήσει τις απαραίτητες διαδικασίες για να συναντηθούμε μαζί τους αμέσως μετά την αποβίβαση και να εξασφαλίσουμε την απελευθέρωσή τους», ανέφεραν πηγές του υπουργείου. «Είμαστε επίσης σε επαφή με αξιωματούχους από άλλες χώρες των οποίων οι πολίτες επέβαιναν στο Madleen».
Το Madleen μετέφερε 12 άτομα, συμπεριλαμβανομένων των Τούρκων πολιτών Yasemin Acar και Şuayb Ordu. Η Acar, 39 ετών, έχει διπλή υπηκοότητα, Γερμανίας και Τουρκίας, και είναι ευρέως γνωστή για την υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Γεννημένη στο Βερολίνο από κουρδική οικογένεια τουρκικής καταγωγής, η Acar συμμετέχει ενεργά σε εκστρατείες που σχετίζονται με την κοινωνική δικαιοσύνη, τα δικαιώματα των προσφύγων και τον αντιρατσισμό από την εφηβεία της. Μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία, συνίδρυσε το δίκτυο υποστήριξης άφιξης του Βερολίνου, παρέχοντας βοήθεια σε εκτοπισμένους και συντονίζοντας με φορείς της κοινωνίας των πολιτών στη Γερμανία.
Τα τελευταία χρόνια, η Acar έχει αναλάβει εξέχοντα ρόλο σε πρωτοβουλίες υπέρ των Παλαιστινίων. Στο Madleen διετέλεσε συντονίστρια μέσων ενημέρωσης, βοηθώντας στην προσέλκυση της διεθνούς προσοχής στην κατάσταση στη Γάζα.
Ο Σουάιμπ Ορντού, 31 ετών, είναι πτυχιούχος θεολογίας και κατοικεί στην Προύσα της Τουρκίας. Ο Ορντού είχε προηγουμένως εκφράσει ανησυχία σε αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ότι η τουρκική υπηκοότητά του θα μπορούσε να τον υποβάλει σε σκληρότερη μεταχείριση από τις ισραηλινές αρχές. Το πλοίο απέπλευσε από τη Σικελία στις 3 Ιουνίου στο πλαίσιο μιας ευρύτερης ανθρωπιστικής πρωτοβουλίας που διοργανώθηκε από τον Συνασπισμό του Στόλου της Ελευθερίας, μια φιλοπαλαιστινιακή ομάδα που επιδιώκει να αμφισβητήσει τον ισραηλινό αποκλεισμό της Γάζας μέσω άμεσης δράσης. Το πλοίο μετέφερε επίσης 10 άλλα άτομα, συμπεριλαμβανομένης της Ρίμα Χασάν, Γαλλίδας βουλευτή του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, του Τιάγκο Άβιλα από τη Βραζιλία, του Σέρτζιο Τορίμπιο από την Ισπανία, του Μάρκο βαν Ρεν από την Ολλανδία, του Μπατίστ Αντρέ, της Ρέβα Βιάρ, του Πασκάλ Μαουριέρας και του Γιάνις Μαμντί από τη Γαλλία, της Σουηδέζας ακτιβίστριας για το κλίμα Γκρέτα Τούνμπεργκ και του δημοσιογράφου του Al Jazeera, Ομάρ Φαϊάντ. Ο τόνος του Τούρκου προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν απέναντι στο Ισραήλ συχνά αλλάζει ανάλογα με την εγχώρια πολιτική δυναμική και τις ευαισθησίες της βασικής βάσης των ψηφοφόρων του.
Ενώ είναι γνωστός για την έντονη ρητορική του — ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια των εβδομαδιαίων συνεδριάσεων της κοινοβουλευτικής ομάδας του κόμματός του τις Τετάρτες — οι επικριτές υποστηρίζουν ότι αυτές οι δηλώσεις σπάνια μεταφράζονται σε συγκεκριμένα μέτρα πολιτικής. Οι ηγέτες της αντιπολίτευσης κατηγορούν συχνά τον Ερντογάν ότι χρησιμοποιεί σκληρή γλώσσα για να κατευνάσει το κοινό χωρίς να λαμβάνει ουσιαστικά μέτρα.
Παρά την απόφαση της Άγκυρας να επιβάλει εμπορικό μποϊκοτάζ στο Ισραήλ τον Μάιο του 2024, η Τουρκία παραμένει ένας από τους σημαντικότερους εμπορικούς εταίρους του Ισραήλ. Πολυάριθμες αναφορές υποδηλώνουν ότι οι τουρκικές εταιρείες συνεχίζουν να διεξάγουν συναλλαγές με το Ισραήλ έμμεσα, είτε μέσω της δρομολόγησης αγαθών μέσω τρίτων χωρών είτε μέσω της επισήμανσής τους ως προοριζόμενες για την Παλαιστίνη.
Παρόλο που οι τουρκικές αρχές φέρονται να γνωρίζουν αυτές τις πρακτικές, δεν έχουν ληφθεί αποτελεσματικά μέτρα για να τις σταματήσουν. Ο Ερντογάν αντιμετωπίζει επίσης κριτική για τη σιωπή του σχετικά με τις εξαγωγές πετρελαίου προς το Ισραήλ που μεταφέρονται μέσω αγωγού που εκτείνεται από το Αζερμπαϊτζάν μέσω Τουρκίας. Ενώ ο Τούρκος πρόεδρος χαρακτηρίζει δημόσια το Ισραήλ «τρομοκρατικό κράτος», οι επικριτές, συμπεριλαμβανομένων μελών της αντιπολίτευσης και ορισμένων ισλαμιστικών ομάδων, επισημαίνουν αυτό που περιγράφουν ως αντίφαση μεταξύ αυτής της ρητορικής και της συνεχιζόμενης διευκόλυνσης των εξαγωγών πετρελαίου προς το Ισραήλ από τη χώρα.
Αυτή η τελευταία αναχαίτιση στη θάλασσα αναζωπύρωσε μνήμες ενός περιστατικού του παρελθόντος. Το 2010, ο στολίσκος Mavi Marmara, που οργανώθηκε από την οργάνωση Human Rights and Freedoms and Humanitarian Relief, μια φιλανθρωπική οργάνωση που συνδέεται με τις τουρκικές μυστικές υπηρεσίες, με στόχο την παροχή βοήθειας στη Γάζα, αναχαιτίστηκε από το ισραηλινό ναυτικό, με αποτέλεσμα τον θάνατο εννέα Τούρκων και ενός Τουρκοαμερικανού φιλοπαλαιστίνιου ακτιβιστή. Αυτό το περιστατικό όχι μόνο οδήγησε σε διπλωματική κρίση, αλλά αξιοποιήθηκε εκτενώς από τον τότε πρωθυπουργό Ερντογάν ως εξέχον πολιτικό εργαλείο κατά τη διάρκεια εγχώριων συγκεντρώσεων. Σε απάντηση στο περιστατικό, το 2011 ο Ερντογάν έκανε μια σημαντική ανακοίνωση αναστέλλοντας τις εμπορικές και στρατιωτικές σχέσεις με το Ισραήλ.
Ωστόσο, αργότερα αποκαλύφθηκε ότι το Safran 1, ένα πλοίο που ανήκε στον μεγαλύτερο γιο του Ερντογάν, Μπουράκ, είχε εμπλακεί σε επανειλημμένες μεταφορές εμπορευμάτων μεταξύ τουρκικών και ισραηλινών λιμένων.
Το 2014 ο Ερντογάν ενεπλάκη σε δημόσια διαμάχη με τον εκλιπόντα ιεροκήρυκα Φετουλάχ Γκιουλέν, έναν σφοδρό επικριτή που είχε υποστηρίξει ότι η αποστολή βοήθειας στη Γάζα θα μπορούσε να είχε πραγματοποιηθεί ειρηνικά με προηγούμενη συγκατάθεση των αρχών.
Αμφισβήτησε τη στάση του Γκιουλέν, ρωτώντας: «Ποιες είναι οι αρχές; Αν εμείς είμαστε η αρχή, τότε έχουμε ήδη δώσει άδεια». Κατά ειρωνικό τρόπο, το 2016 ο Ερντογάν αντέκρουσε το προηγούμενο επιχείρημά του, επικρίνοντας τους διοργανωτές του στολίσκου Mavi Marmara, λέγοντας: «Ζητήσατε την άδεια του τότε πρωθυπουργού για να οργανώσετε αυτήν την εκστρατεία βοήθειας;»
Εν τω μεταξύ, ο Οζγκιούρ Οζέλ, ηγέτης του κύριου κόμματος της αντιπολίτευσης της Τουρκίας, του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος, σχολίασε το περιστατικό κατά τη διάρκεια συνέντευξης Τύπου. «Έχουμε να κάνουμε με ένα απερίσκεπτο Ισραήλ που δεν επιτρέπει καν σε άοπλους ακτιβιστές να παραδίδουν ζυμαρικά», είπε. «Αν ο πρόεδρος λάβει αυτή τη φορά μια ισχυρή και ηθική στάση, θα του δώσω τα εύσημα. Δεν είναι ώρα για προσχήματα: Είναι ώρα να απαντήσουμε στο Ισραήλ. Θα υποστηρίξουμε σθεναρά οποιαδήποτε νόμιμη ενέργεια αναληφθεί». Το Ισραήλ και η Αίγυπτος έχουν επιβάλει ποικίλα επίπεδα αποκλεισμού στη Γάζα από το 2007, όταν η ένοπλη οργάνωση Χαμάς ανέλαβε τον έλεγχο της περιοχής. Το Ισραήλ υποστηρίζει ότι ο αποκλεισμός είναι απαραίτητος για να αποτραπεί η Χαμάς από το να αποκτήσει όπλα. Ωστόσο, οι επικριτές υποστηρίζουν ότι ισοδυναμεί με συλλογική τιμωρία άνω των 2 εκατομμυρίων Παλαιστινίων που ζουν στον θύλακα.
Στις 7 Οκτωβρίου 2023, μαχητές της Χαμάς εξαπέλυσαν μια μεγάλης κλίμακας επίθεση στο νότιο Ισραήλ, σκοτώνοντας περίπου 1.200 άτομα και κρατώντας 251 ομήρους. Έκτοτε, περισσότεροι από τους μισούς ομήρους φέρεται να έχουν απελευθερωθεί, αν και περίπου 55 πιστεύεται ότι εξακολουθούν να κρατούνται στη Γάζα, με πολλούς να θεωρούνται νεκροί.
Σε απάντηση, το Ισραήλ ξεκίνησε μια εκτεταμένη στρατιωτική εκστρατεία. Σύμφωνα με το Υπουργείο Υγείας της Γάζας, πάνω από 54.000 Παλαιστίνιοι έχουν σκοτωθεί στη σύγκρουση, αν και τα στοιχεία δεν κάνουν διάκριση μεταξύ αμάχων και μαχητών. Ένα σημαντικό μέρος των νεκρών αναφέρεται ότι είναι γυναίκες και παιδιά.
Ο πόλεμος έχει καταστρέψει μεγάλο μέρος των υποδομών της Γάζας και έχει εκτοπίσει σχεδόν το 90% του πληθυσμού. Μόλις πριν από ένα μήνα, ένα άλλο πλοίο βοήθειας που οργανώθηκε από τον Συνασπισμό του Στόλου της Ελευθερίας δέχθηκε επίθεση σε διεθνή ύδατα κοντά στη Μάλτα.
Το πλοίο φέρεται να υπέστη ζημιές από δύο μη επανδρωμένα αεροσκάφη, με την ομάδα να κατηγορεί το Ισραήλ ότι πραγματοποίησε την επίθεση. Δεν εκδόθηκε επίσημη επιβεβαίωση από την ισραηλινή κυβέρνηση.
