«Ακριβό σπορ» η εκτροφή όνου για την παραγωγή γάλακτος, αλλά θεωρείται μια από τις πολλά υποσχόμενες, καθώς το γαϊδουρινό γάλα προσιδιάζει στο μητρικό.
Οι εκτροφές όνων για γάλα είναι ελάχιστες και διάσπαρτες, εκ των οποίων οι περισσότερες είναι συγκεντρωμένες στη Μακεδονία και την Πελοπόννησο. Σύμφωνα με το Τμήμα Γενετικών Πόρων του ΥΠΑΑΤ και με όσες Περιφέρειες απάντησαν, υπάρχουν συνολικά 12.829 όνοι (απογραφή 2014) αλλά κυρίως χρησιμοποιούνται για αγροτικές εργασίες και στην υπηρεσία του τουρισμού. Επιδότηση δεν υπάρχει. Η τιμή του γάλακτος κυμαίνεται περίπου στα 12-25 ευρώ το λίτρο, ενώ σε τυρί στο εξωτερικό φτάνει τα 1.050 ευρώ το κιλό. Σαπούνια, σαμπουάν, κρέμες από γαϊδουρινό γάλα παράγονται στην Ελλάδα και διακινούνται μέσω βιολογικών καταστημάτων ή φαρμακείων. Το μερίδιο αγοράς, ειδικά στο φαρμακείο, εκτιμάται ότι αυξάνεται διαρκώς.
Επιδότηση δεν υπάρχει για εκτροφή γαϊδουριών, παρότι προβλέπεται ενίσχυση για άλογα. Στην Ελλάδα υπάρχει ο αρκαδικός όνος και το κυπριακό γαϊδούρι, ενώ στο εξωτερικό αξιοποιείται συχνά η φυλή μαμούθ (mammoth), που είναι αισθητά πιο μεγαλόσωμη από την ελληνική. Παγκόσμια πρωταγωνίστρια στην ονοτροφία για την παραγωγή γάλακτος είναι η Κίνα, ενώ οι επιστήμονες εκτιμούν ότι, υπό προϋποθέσεις βιωσιμότητας των μονάδων, η εκτροφή όνου έχει και παρόν και μέλλον στη χώρα μας…
Όλα τα βήματα από την αναπαραγωγή μέχρι την άλμεξη
H συστηματική εκτροφή γαϊδουριών βρίσκεται σε πρώιμο στάδιο. Οι εκτροφές βρίσκονται σε διάφορα σημεία της χώρας, όπως στην Κοζάνη, στις Σέρρες, την Καρδίτσα, την Έδεσσα, το Άργος, την Καλαμάτα, την Αυλώνα. Η χρήση αμελκτικών συστημάτων δεν έχει επεκταθεί στη χώρα μας ακόμα, λόγω του μικρού αριθμού των ζώων ανά εκτροφή, του κόστους αλλά κυρίως λόγω των μικρών ποσοτήτων γάλακτος.
Η στέγαση των ζώων γίνεται σε υπόστεγα, χωρίς την ανάγκη βαριών κατασκευών, καθώς πρόκειται για ανθεκτικά ζώα στις διάφορες ακραίες θερμοκρασίες. Η εκτροφή του γαϊδουριού θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και βιολογική.
Οι Έλληνες παραγωγοί γάλακτος γαϊδούρας αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα στη διάθεση του προϊόντος και γενικά στη διαχείρισή του, καθώς δεν υπάρχει η αναγκαία ενημέρωση των παραγωγών.
Το προϊόν διατίθεται κυρίως σε εμπόρους για την παραγωγή καλλυντικών, τα οποία προωθούνται στην εγχώρια αγορά. Το φρέσκο γάλα μένει συχνά αδιάθετο και συνεπώς καταψύχεται και προωθείται για άλλες χρήσεις, καθώς δεν υπάρχει ζήτηση για κατανάλωσή του.
Η ημερησία παραγωγή γάλακτος ανά ζώο, κατά μέσο όρο, είναι 0,200-1,500 λίτρα και η τιμή του κυμαίνεται στα 12-25 ευρώ ανά λίτρο γάλακτος.
Αναπαραγωγή
Έχουν καταγραφεί, σε εκτροφές γαϊδουριών, μακράς διάρκειας οίστροι, χαμηλότερα ποσοστά ωοθυλακιορρηξιών κατά τη διάρκεια του Δεκεμβρίου, βραχείας διάρκειας οιστρικοί κύκλοι από τον Μάιο μέχρι το Σεπτέμβριο και βραχείς οίστροι από τον Μάιο μέχρι και τον Οκτώβριο. Ο οιστρικός κύκλος της γαϊδούρας έχει παρατηρηθεί ότι κυμαίνεται από 20 έως 40 ημέρες. Συνήθως, διαρκεί 23-30 ημέρες.
Ο οίστρος διαρκεί 6-9 ημέρες και η ωοθυλακιορρηξία 5-6 ημέρες μετά την έναρξη του οίστρου. Κατά τη φάση του οίστρου, η συμπεριφορά της γαϊδούρας έχει τα εξής χαρακτηριστικά: Άνοιγμα και κλείσιμο του στόματος με εκτεταμένο το λαιμό, μάσηση με έντονη σιαλόρροια, κλείσιμο ματιών, ούρηση και σήκωμα της ουράς. Η κύηση διαρκεί 12 μήνες.
Κυοφορία
Η περίοδος κυοφορίας διαρκεί 372-374 ημέρες. Η γαϊδούρα γεννά κυρίως ένα πουλάρι, ενώ σπάνιες είναι οι πολύδυμες κυήσεις. Μετά τον τοκετό, σε 9-10 ημέρες παρουσιάζει νέα φάση οίστρου, αλλά λόγω της φροντίδας του πουλαριού, απωθεί το αρσενικό. Μετά από 2-3 οιστρικούς κύκλους δέχεται ξανά επίβαση.
Το πουλάρι λαμβάνει γάλα μέχρι τους 4-6 πρώτους μήνες της ζωής του. Μετά από το συγκεκριμένο διάστημα, αρχίζει σταδιακά η φάση του απογαλακτισμού, η οποία δεν ενδείκνυται να ξεκινήσει πριν τους 3 μήνες. Η γαλακτική περίοδος ορίζεται το χρονικό διάστημα από την έναρξη της παραγωγής γάλακτος (τοκετός) μέχρι την στιγμή όπου η γαλακτοπαραγωγή είναι τόσο μικρή ώστε κρίνεται σκόπιμο η διακοπή της. Η συνολική ποσότητα γάλακτος που παράγεται σ’ αυτό το χρονικό διάστημα αποτελεί την ποσότητα της γαλακτοπαραγωγής.
Η γαλακτική περίοδος της γαϊδούρας διαρκεί συνολικά περίπου 10 μήνες. Το πουλάρι, μετά τους 4-6 μήνες από τη γέννησή του, αρχίζει να λαμβάνει κανονική τροφή, αλλά συνεχίζει να θηλάζει, από τη μητέρα του. Οι εκτροφές των γαϊδουριών δεν χαρακτηρίζονται από εντατικότητα, τα ζώα βρίσκονται όλα μαζί, σε ένα περιφραγμένο χώρο, συνεπώς το πουλάρι μένει όλο το διάστημα της ζωής του μαζί με τη μητέρα του και δεν αποχωρίζονται με τον απογαλακτισμό.
Οι πρωινές αμέλξεις δίνουν μικρότερα ποσοστά γάλακτος από τις απογευματινές και επίσης ο ιδανικός αριθμός αμέλξεων στη γαϊδούρα είναι τρεις αμέλξεις ανά ημέρα. Η ημερήσια παραγωγή γάλακτος κυμαίνεται περίπου από 170 ml – 850 ml γάλακτος ενώ είναι πιθανό να φτάσει τα 1.500 ml. Τα πουλάρια αποχωρίζονται από τη γαϊδούρα τρεις ώρες πριν την πρώτη άμελξη. Στην πράξη, έχει εφαρμοστεί και άλλη μέθοδος άμελξης, από τον Έλληνα παραγωγό Οικονόμου Σπύρο, με τις γαϊδούρες να αποχωρίζονται από τα πουλάρια κατά τη διάρκεια της νύχτας, την ακολουθούμενη ημέρα να αμέλγονται και επιστρέφουν στα πουλάρια για να θηλάσουν μέχρι την επόμενη νύχτα.
Η διατροφή
Τα γαϊδούρια, αν και έχουν περίπου το ίδιο μέγεθος με τα άλογα, ωστόσο χρειάζονται λιγότερη ποσότητα τροφής για την επιβίωσή τους. Οι διατροφικές τους ανάγκες καλύπτονται με την κατανάλωση σιτηρεσίου, το οποίο είναι πτωχό σε πρωτεΐνες, με μέγιστο προτιμώμενο ποσοστό 12%.
Συνιστάται να αποφεύγεται η διατροφή τους με σανό ψυχανθών, λόγω της υψηλής περιεκτικότητας σε πρωτεΐνες. Σε περιπτώσεις ζώων που βρίσκονται σε εγκυμοσύνη, που είναι νεαρά και αναπτύσσονται, που θηλάζουν και κατά τη διάρκεια του χειμώνα, ενδείκνυται το σιτηρέσιο να αποτελείται από 50% σανό τριφυλλιού ή μηδικής και το υπόλοιπο από χλωρά νομή.
Γενικά, το σιτηρέσιο του γαϊδούρας μπορεί να περιέχει χλόη λειμώνων, την οποία λαμβάνει το ζώο κατά τη βόσκηση, καθώς και σανός (όχι ψυχανθών). Επίσης, μπορεί να χορηγηθεί και ενσίρωμα, σε μικρό ποσοστό και πάντα σε ισορροπία με το σανό.
Η χρήση συμπυκνωμένων ζωοτροφών είναι σπάνια αναγκαία στον όνο και χορηγείται κυρίως σε περιπτώσεις εγκύων ζώων που θηλάζουν ή που βρίσκονται στην ανάπτυξη, καθώς επίσης και σε περιπτώσεις ζώων που χρησιμοποιούνται για εργασία, μεταφορά κάρων κ.ά. Η περιεκτικότητα του σιτηρεσίου σε θρεπτικά συστατικά ρυθμίζεται σύμφωνα με τη σωματική κατάσταση του ζώου. Η ποσότητα τροφής που ενδείκνυται να χορηγείται είναι περίπου 1 κιλό μίγματος σανού και καρπών ανά 50 κιλά σωματικού βάρους.
Οι διατροφικές συνήθειες των γαϊδουριών συνίστανται κυρίως σε αναζήτηση τροφής από τα ίδια, δηλαδή έχουν έντονα ανεπτυγμένο αυτό το αίσθημα και πρέπει και ο παραγωγός να έχει στη διάθεση του ζώου καλής ποιότητας άχυρα κριθαριού και βρώμης, σε ισορροπία με σανό και καρπούς. Η κατανάλωση αχύρου βελτιώνει την όψη του δέρματος και του τριχώματος.
Ένας πολύ σημαντικός παράγοντας υγείας είναι η διατήρηση του σωματικού βάρους.
Τα ζώα που προσλαμβάνουν μεγάλες ποσότητες τροφής, συσσωρεύουν λίπος στον τράχηλο, την κοιλιακή και οπίσθια περιοχή. Επίσης, τα υπέρβαρα ζώα πάσχουν και από χωλότητες, κατάσταση η οποία επηρεάζει την ευζωία τους. Ο γάιδαρος προέρχεται από την Αφρική, που σημαίνει ότι το ιδανικό κλίμα στο οποίο προσαρμόζεται είναι ξηρό και σχεδόν άνυδρο. Συνεπώς, και η ποιότητα τροφής που λαμβάνει σε τέτοιου είδους κλίμα, είναι πτωχή, με πολλές ινώδεις ουσίες. Υπό αυτές τις συνθήκες, το ζώο καταναλώνει μικρή ποσότητα τροφής και καλύπτει πλήρως τις διατροφικές του ανάγκες.
Κατά την εκτροφή των γαϊδουριών, είναι απαραίτητη η χορήγηση καθαρού και φρέσκου νερού, καθώς δεν καταναλώνει νερό κακής ποιότητας με χώματα ή άλλες ακαθαρσίες, ούτε νερό που έχουν πιει πριν άλλα ζώα. Η ποσότητα που καταναλώνει είναι 10-25 λίτρα ημερησίως.
Ασθένειες, αντιμετώπιση και εκμετάλλευση
Το ανθεκτικό ζώο έχει τις δικές του απαιτήσεις ώστε να έχει υψηλές αποδόσεις για τον εκτροφέα παραγωγό
Κτηνιατρικός έλεγχος θα πρέπει να γίνεται συχνά. Ειδικά κάθε μήνα να ελέγχεται το βάρος του ζώου και να γίνεται ακρόαση της καρδιάς. Ο έλεγχος των δοντιών συνιστάται κάθε 6 μήνες. Τέλος πρέπει να τηρείται το εκάστοτε εμβολιακό σχήμα και ειδικά για τον τέτανο, όπως και αντιπαρασιτική θεραπεία (ειδικά για τα γηραιότερα ) Ο όνος είναι επιρρεπείς σε ασθένειες που προσβάλλουν τους ίππους και τα πόνοι, με ίδια ή παρόμοια συμπτώματα. Ειδικά:
– Ασθένειες αναπνευστικού συστήματος – προέρχονται από μικροβιακά αίτια ( ιούς παράσιτα, βακτήρια), αλλεργιογόνα (γύρη, σκόνη, μύκητες) και από ανατομικά προβλήματα αναπνευστικού συστήματος(κυρίως στην τραχεία) και εκδηλώνεται περισσότερο στα γέρικα γαϊδούρια. τα συμπτώματα εκδηλώνονται με ταχύπνοια, βήχας κατά την διάρκεια και το τέλος της σωματικής άσκησης, ερεθισμένοι αδένες και ασυνήθιστοι ήχοι κατά την αναπνοή.
– Όγκοι- Καρκίνος του δέρματος (sarcoid) – τα αίτια δεν είναι γνωστά, πιθανολογείται το γενετικό υλικό και κάποιοι ιοί. Η ασθένεια εκδηλώνεται κυρίως στο κεφάλι( 51%). Η θεραπεία είναι δύσκολη και πραγματοποιείται μόνο από κτηνιάτρους, με χειρουργική μέθοδο ή άλλες (ειδικές αλοιφές, ακτινοβολία,…).
– Ασθένειες των άκρων – η μη περιποίηση των άκρων (ποδοκομία) οδηγεί σε παθολογικές καταστάσεις. Θα πρέπει να κόβονται οι οπλές των ποδιών, από εκπαιδευμένους ποδοκόμους. Αυτή η διαδικασία είναι περισσότερο απαραίτητη σε ζώα που δεν κινούνται αρκετά, με αποτέλεσμα οι οπλές να μην τρίβονται με φυσιολογικό τρόπο. Οι απεριποίητες οπλές (συχνά με τραύματα) είναι οδηγούν σε δευτερεύουσες επιπλοκές λόγο επιμόλυνσης από παθογόνα.
– Μεταβολικές ασθένειες – κυρίως η απόκλιση από την ενδεικτική διατροφή για φυτοφάγα μονογαστρικά οδηγεί σε τυμπανισμούς, κετοναιμίες… κλπ. Στην διατροφή με τεχνητό σιτηρέσιο θα πρέπει να υπολογίζεται σωστά το ποσό των φυτικών ινών( από χονδροειδής ζωοτροφές) επί του συνολικού σιτηρεσίου.
Προϊόντα
Κατά καιρούς παρατηρούνται διάφορα νέα προϊόντα στην εγχώρια και ευρωπαϊκή αγορά. Κάποια από αυτά είναι τα παρακάτω:
γάλα γαϊδούρας
Το γάλα όνου είναι ακριβότερο σε κάποιες περιπτώσεις ακόμα και από την γαλλική σαμπάνια. Ένα λίτρο γάλακτος όνου κοστίζει από 30 έως 100 ευρώ. Ο λόγος της τόσο υψηλής του τιμής είναι κατά κύριο λόγο εξαιτίας της ιδιαίτερης σύνθεσής του, που είναι παρόμοια με του μητρικού. Άλλωστε, οι θεραπευτικές του ιδιότητες για ορισμένες παθήσεις, είναι γνωστές από την αρχαιότητα όπως και οι καλλυντικές του ιδιότητες εξίσου το ίδιο. Το γάλα γαϊδούρας δεν παστεριώνεται και διατηρείται στη συντήρηση επί 5 ημέρες, ενώ στην κατάψυξη, σε θερμοκρασία -18 βαθμών Κελσίου, μπορεί να διατηρηθεί έως 2 χρόνια.
Τυρί
Το Pule donkey cheese είναι το πιο ακριβό τυρί παγκοσμίως. Είναι ένα ιδιαίτερο γαλακτοκομικό προϊόν που εμφανίζεται στην σέρβικη κουζίνα, το οποίο παρασκευάζεται από γάλα όνου. Εξαιτίας της σπανιότητάς του, η τιμή του ξεκινάει από 1.000 € και μπορεί να φτάσει μέχρι και τις 3.000 €.
Το τυρί αυτό παράγεται στην Zasavica της Σερβίας όπου εκτρέφονται 100 γαϊδούρια. Για την παρασκευή του τυριού αυτού, απαιτούνται 25 λίτρα γάλα για να φτιαχτεί 1 κιλό τυρί. Η γεύση του είναι έντονα ξινή και έχει πολύ δυνατή μυρωδιά ενώ είναι πλούσιο σε λιπαρά και η εμφάνισή του θυμίζει ανθότυρο. Το συγκεκριμένο προϊόν διατίθεται κυρίως σε γκουρμέ κουζίνες του εξωτερικού και πολυτελή εστιατόρια. Χρησιμοποιείται σε σαλάτες με γλυκίζουσες σος και σαν συνοδευτικό διαφόρων κρεατικών, αφού πρώτα ψηθεί στη σχάρα.
Καλλυντικά
H θεσσαλονικιώτικη εταιρία Sostar μέσα στην κρίση αποφάσισε να στραφεί στο καλλυντικό με γαϊδουρινό γάλα εδώ και μια τριετία περίπου τη συνεργασία με το ΑΠΘ, αγοράζοντας βιολογικό γάλα από Έλληνα παραγωγό. Η απόφαση αποδείχτηκε σοφή, αν και για πολύ καιρό τα έβρισκαν σκούρα με ζητήματα πιστοποιήσεων. Απαραίτητη προϋπόθεση για ν΄ αγοράσουν γάλα είναι τα ζώα να μην καταπονούνται και η άλμεξη να γίνεται με το χέρι. Τα καλλυντικά τους από ελληνικό γαϊδουρινό γάλα, σε προσιτές τιμές, εξάγονται σε 5 χώρες: Κύπρο, Αμερική, Ταϊβάν, Νέα Ζηλανδία, Αυστραλία, ενώ πρόσφατα κινήθηκαν και προς τη σκανδιναβική αγορά. Μάλιστα, ετοιμάζουν δυο νέα προϊόντα για βρέφη και άντρες.
Η παρασκευή καλλυντικών από γαϊδουρινό γάλα έχει μεγάλη ζήτηση. Για τον λόγο αυτό παγκοσμίου φήμης εταιρείες καλλυντικών παρασκευάζουν κρέμες προσώπου από γάλα γαϊδούρας, οι οποίες κοστίζουν μέχρι και 400 ευρώ. Για παράδειγμα, ένα σαπούνι από γάλα γαϊδούρας κοστίζει περίπου 8 ευρώ, μία κρέμα σώματος 20 ευρώ, ένα αφρόλουτρο περί τα 27 ευρώ, ενώ από 30 ευρώ κοστίζουν οι φτηνότερες κρέμες προσώπου.
